Toen de jeugdzorg in 2015/2016 werd gedecentraliseerd naar de gemeenten was de opzet dat de gemeenten de enkelvoudige/weinig complexe zorg moesten gaan organiseren. Dit zou de zorg sneller en goedkoper maken. Het was niet vanzelfsprekend dat gemeenten de zorg ook zelf zouden gaan leveren. Zorgaanbieders zouden meer de rol van specialistische jeugdzorgorganisaties krijgen. Als het “voorliggend veld” het niet kan of hulp nodig heeft, dan kunnen de specialistische aanbieders helpen of zelfs de zorg overnemen.

Specialistische zorgaanbieders moeten dan wel in een marktregime gaan werken. De jeugdzorg is hierdoor een markt geworden; gemeenten kopen aanbieders in om de wettelijke zorgplicht voor hen te vervullen. Door te werken met een voorliggend veld en daarachter specialistische aanbieders is er getrapte zorg (stepped care) geïntroduceerd.

Financier, inkoper en leverancier

Er is in die tijd iets raars gebeurd. Gemeenten zijn als financier en inkoper van zorg ook zelf zorg gaan leveren. Zowel de levering van de laagcomplexe zorg als de inkoop van zorg is door gemeenten indertijd opgericht en ingericht. Beide taken hadden ze kunnen neerleggen bij bestaande organisaties met specifieke deskundigheid waarbij financiering, inkoop en levering van zorg niet in één hand is georganiseerd.

Om die taken waar te maken, hadden en hebben gemeenten specifieke deskundigheid en ervaring nodig die niet van origine onderdeel is van een gemeentelijke organisatie. Precies hierdoor is er een steeds groter wordend probleem ontstaan.

Professionalisering doelgroep

Het aantal aanbieders is geëxplodeerd, zowel in de zorgmarkt als bij de gemeenten. Er zijn, naast de vele zorgaanbieders, ook bemiddelingsbureaus ontstaan die zorgverleners bemiddelen. En al deze spelers hebben zorgpersoneel nodig. Natuurlijk zijn er nog de grotere, voormalig provinciale, specialistische zorgaanbieders. Het valt op dat iedereen terecht graag en veel gebruikmaakt van ervaren en gediplomeerde jeugdzorgwerkers. Mensen die een prachtig vak hebben geleerd. Maar van alle gebruikers (gemeenten, commerciële marktpartijen, bemiddelingsbureaus) is er niemand die een bijdrage levert aan de instandhouding van de professionalisering van deze beroepsgroep door middel van opleiding, verlenen van stages of het bieden van een dienstverband tijdens de opleiding.

Dit wordt nagenoeg uitsluitend door de grotere aanbieders verzorgd. Het gevolg hiervan is dat er veel jonge professionals werkzaam zijn bij (hoog)specialistische aanbieders, zij leiden immers nieuwe professionals op. Dit zorgt ervoor dat bij de grote hoogspecialistische aanbieders de minst ervaren professionals werkzaam zijn. De ervaren medewerkers vertrekken met regelmaat naar andere werkplekken omdat daar wel vacatures zijn, maar er geen opleiding is voor deze beroepsgroep.

De opgeleide en ervaren medewerkers kunnen en zullen vaak ook werken op plekken die niet bijdragen aan de opleiding van dezelfde beroepsgroep. Dit leidt tot problemen. Zo zijn er bij de meest complexe zorgvragen op termijn de minst ervaren medewerkers beschikbaar. Als je niet bijdraagt aan opleiding is je kostprijs per uur per definitie lager en kun je goedkoper leveren en concurreren. Unfair en onwenselijk.

Negatieve bijwerkingen aanpakken

Dit is geen klaagzang of een oproep om een grootschalige herziening. Nu we toch de jeugdzorg hervormen via de Hervormingsagenda stel ik voor om de negatieve bijwerkingen van het huidige systeem aan te pakken.

Ik pleit ervoor dat gemeenten in hun inkoopvoorwaarden eisen stellen aan partijen om professionals op te leiden om op deze wijze een bijdrage te leveren aan het continuüm van professionalisering en educatie. Zo niet, dan is een lager tarief het gevolg. Daarnaast zouden gemeenten opleidingsplekken moeten faciliteren bij zorgaanbieders. Niet zomaar in de kostprijs, maar door professionals op te leiden door hen een dienstverband bij gemeente of bij andere aanbieders te geven, waar ruimte en gelegenheid is voor gezamenlijke intervisie en casuïstiekbesprekingen. De onderlinge samenwerking en begrip zullen hiermee toenemen.

Kortom, dit zou in ieder gemeentelijk visiestuk een plek moeten krijgen als concreet voorbeeld van hervorming van de jeugdzorg.

Door: Hub Bloebaum, bestuurder Acuras (stichtingen Oosterpoort, Care Plus en KlinQ)