Circa vijftien jaar geleden overleed mijn tante als gevolg van een medische fout. Een familielid, zelf arts, vroeg een gesprek aan met het ziekenhuis. Hij had een idee wat er fout gegaan kon zijn en wilde dat graag bespreken. Tot zijn verrassing werd hij geconfronteerd met een zware ziekenhuisdelegatie. Het was geen prettig open gesprek. De sfeer was intimiderend. Het eigen straatje schoon vegen, dat was het doel van het ziekenhuis. Mijn familielid deelde het verhaal onlangs met mij.

Fouten in de doofpot stoppen
Het kan ook anders. Vijf jaar geleden had ik een interview met de Amerikaanse ziekenhuisdirecteur Gary Kaplan. In zijn ziekenhuis, het Virginia Mason Medical Center in Seattle, was in 2004 een patiënt door een vermijdbare fout op tragische wijze overleden. Hij had het in de doofpot kunnen proberen te stoppen, net zoals een ander Amerikaans ziekenhuis dat twee jaar eerder had gedaan, bleek later. Daar was een patiënt door exact dezelfde fout overleden. Als dat ziekenhuis de fout had gemeld, zodat andere ziekenhuizen daarvan hadden kunnen leren, dan was er een mensenleven gered.

Gary Kaplan: vertel de waarheid
Kaplan koos wel voor openheid. Op de vraag waarom, antwoordde hij destijds: ‘Patiënten komen naar ons ziekenhuis met de verwachting dat ze bij ons in veilige handen zijn en dat we alles doen om ze het beste te bieden. Dat vertrouwen dat ze in ons stellen, is heilig. Toen we daarin faalden, waren we het moreel verplicht aan Mary McClinton, haar familie en de samenleving om de waarheid te vertellen. Dat was nodig om te begrijpen wat er precies was gebeurd en om duidelijk te maken dat we alles in het werk zouden stellen om dezelfde fout niet opnieuw te maken. Het hele proces was verdrietig en deprimerend. We voelden ons nederig.’

Weerstand om fouten te melden
Ziekenhuizen hebben de morele plicht om de waarheid te vertellen en patiënten hebben het recht op die waarheid. Toch gebeurt dat niet altijd. Waarom melden ziekenhuizen medische missers en calamiteiten niet? Er is een psychologische drempel. Niemand geeft fouten graag toe. Er staan reputaties op het spel, van medisch specialisten en het ziekenhuis. De angst om afgebrand te worden in de media speelt een rol. En ook het risico op juridische claims kan ertoe leiden dat artsen en ziekenhuizen fouten liever onder de pet houden.

Cultuur verandert in ziekenhuizen
De cultuur in ziekenhuizen is wel langzaam aan het veranderen. Zonder transparantie over fouten is het niet mogelijk om de zorg te verbeteren. Die overtuiging wint geleidelijk terrein in de ziekenhuiswereld. De chirurg in Harderwijk die de verkeerde lies opereerde, gaf het goede voorbeeld. Voor artsen en ziekenhuizen is het cruciaal dat ze fouten kunnen melden zonder dat ze aan de schandpaal worden genageld. Waarheidsvinding en het leren van fouten moet vooropstaan. Daarbij moet altijd aandacht zijn voor de complexiteit van de omgeving waarin artsen hun werk doen.

Calamiteitenonderzoek voor patiënten
De ziekenhuiswereld heeft kennelijk externe druk nodig om te veranderen. Minister Edith Schippers van VWS wil ziekenhuizen verplichten om calamiteitenonderzoeken op hun website te plaatsen, zodat ze beter van elkaars fouten leren. In dat licht gezien is het onbegrijpelijk dat ziekenhuizen nog steeds weigeren om patiënten het calamiteitenonderzoek over hun eigen casus te geven, merkt Johan Legemaate terecht op. Dat doen ze vaak niet omdat ze bang zijn dat patiënten het onderzoek gebruiken voor een medische claim. So be it. Openheid en transparantie hebben bij Virginia Mason juist geleid tot een drastische daling van de juridische kosten, omdat patiënten veel minder claimen.

Recht op waarheid
Als er een vermijdbare medische fout wordt begaan, is dat al erg genoeg. Als patiënt verwacht je dan openheid, eerlijkheid en oprechte excuses. Je verwacht dat de medici je als patiënt net zo behandelen als ze zelf behandeld willen worden. Ziekenhuizen hebben de morele plicht om de waarheid te vertellen en patiënten hebben het recht op die waarheid.