Tot op de dag van vandaag ontbreekt een landelijk richtinggevend kader voor het bieden van optimale zorg in de complexe omgeving van een SEH. De invulling is voornamelijk een historisch gegroeide lokale ziekenhuis aangelegenheid gebleven. Dit met een persisterende aanzienlijke praktijkvariatie door het SEH-landschap heen wat betreft ontwerp, voorzieningen en organisatie.

Wat in de afgelopen 10 tot 15 jaar aan rapporten beschikbaar is gekomen ten aanzien van SEH-zorg, heeft hier weinig aan veranderd. Ze vormen een lappendeken van algemene aanbevelingen. Leidend thema van alle initiatieven is steevast voornamelijk politieke haalbaarheid geweest in plaats van doorpakken op inhoud van kwaliteit.

Het meest recente initiatief, de Kwaliteitsstandaard Intramurale Spoedzorg, is een illustratief voorbeeld. Na een traject van vier jaar wordt de lat hierin opnieuw niet omhoog gelegd en is het conceptrapport uiteindelijk zelfs gestrand in de autorisatiefase.

Lees ook: Verkiezingen werpen schaduw over Kamerdebat acute zorg

Kwaliteitsstandaard

Voor daadwerkelijke verbetering van kwaliteit van SEH-zorg is de totstandkoming en implementatie van een landelijke niet-vrijblijvende en inhoudelijk ambitieuze Kwaliteitsstandaard ontwerp, voorzieningen en organisatie van SEH-afdelingen nodig. Internationaal zijn binnen het domein van de spoedeisende geneeskunde voldoende goede voorbeelden voorhanden. Het is hierbij dan ook logisch dat de beroepsgroepen SEH-artsen (de Nederlandse Vereniging van Spoedeisende Hulp Artsen, NVSHA) en SEH-verpleegkundigen (de Nederlandse Vereniging van Spoedeisende Hulp Verpleegkundigen, NVSHV) het voortouw nemen. Omdat deze verenigingen geen gebruik kunnen maken van FMS-kwaliteitsgelden zou financiële ondersteuning vanuit VWS of zorgverzekeraars redelijk zijn. Wij geven een aanzet.

Ontwerp

Het bouwontwerp van een SEH dient bepaald te worden door de combinatie van behoeftes van patiënten, medewerkers en de aard van spoedeisende geneeskunde. De meeste SEH’s in Nederland zijn nog tot stand gekomen zonder betrokkenheid van een gespecialiseerde SEH-arts en niet of nauwelijks gebouwd vanuit het perspectief van moderne spoedeisende geneeskunde. Daarmee hebben deze onvoldoende kunnen profiteren van beschikbare specifieke kennis op het gebied van SEH-ontwerp. Meestal  bepalen de muren nog het proces in plaats van andersom.

De totstandkoming van het domein spoedeisende geneeskunde en ontwikkelingen daarbinnen vragen dringend om ontwerpkaders die voldoen aan internationale SEH-standaarden. Denk hierbij aan minimale afmetingen en vereisten voor behandelruimtes en andere ruimtes in de SEH, zoals onder andere werkplekken zorgadministratie, receptie, wachtkamer(s), sanitaire voorzieningen, verblijfsruimte SEH-medewerkers of externen, apotheek, stallingsruimte(s) materialen en mobiele apparatuur. Nieuwe SEH’s behoren aan de hand hiervan toekomstgericht gebouwd te worden en bestaande SEH’s hieraan aangepast.

Gastvrije omgeving

Voor patiënten en naasten behoort de SEH, inclusief wacht- en verblijfsruimtes, 24/7 naast een omgeving voor excellente zorg, een gastvrije omgeving te zijn met oog voor hun welbevinden. Het recht van vertrouwelijkheid en privacy moet geborgd zijn. Een goed SEH-ontwerp faciliteert het zorgproces van patiënten en minimaliseert het aantal patiënt-bewegingen in dat proces. Een moderne SEH komt tegemoet aan de specifieke behoeftes van verschillende patiëntencategorieën, zoals bijvoorbeeld kinderen, ouderen of patiënten met een fysieke of mentale beperking.

De SEH moet in de continuïteit van 24/7 ook een prettige, effectieve, veilige en ergonomische werkomgeving bieden aan de eigen SEH-medewerkers en de professionals van andere afdelingen of instanties die met regelmaat werkzaamheden verrichten in de SEH. Denk hierbij respectievelijk aan SEH-artsen, SEH-verpleegkundigen en balie- of administratieve medewerkers, en consulenten van verschillende specialismen, medewerkers van andere afdelingen in het ziekenhuis, ambulancepersoneel of medewerkers van andere instanties (politie, GGD, etc.).

Specifieke behoeftes

Moderne spoedeisende geneeskunde vraagt om een afdeling SEH die tegemoet komt aan de specifieke behoeftes en passend is bij de unieke aard van het vak. Deze aard wordt onder andere gekenmerkt door 24/7 beschikbaarheid en toegankelijkheid, een hoge turnover van patiënten, intensiteit en complexiteit van activiteit, een gevarieerde patiëntenmix, behoefte aan efficiëntie van behandelprocessen, interacties met partijen zowel in als buiten het ziekenhuis, beschikbaarheid voor opvang van grote aantallen patiënten bij een grootschalig incident of pandemie, administratieve functies, veiligheid aangelegenheden en een variatie aan onderwijsactiviteiten in de afdeling.

Voorzieningen

Een SEH behoort te beschikken over voldoende reguliere behandelkamers, onder andere uitgerust met medische gassen en centrale monitoring. Daarnaast behoort een SEH te beschikken over voldoende resuscitatiekamers ingericht voor de opvang, diagnostiek en behandeling van (potentieel) vitaal bedreigde patiënten als gevolg van een ongeval of ziekte (inclusief radiodiagnostiek, spoedechografie en beademingsmogelijkheden).

Voor diagnostiek in de SEH dient een SEH te beschikken over een bucky-kamer en CT in of direct aanpalend aan de SEH. Ambulances moeten hun patiënten overdekt kunnen ontladen en de wachtkamer moet van voldoende omvang zijn en mede geschikt zijn voor kinderen.

Het ziekenhuis waaraan de SEH verbonden is moet onder andere 24/7 beschikken over een intensive care, operatiecomplex, klinisch chemisch laboratorium, moeder & kind centrum en acute opname afdeling. We kunnen hier niet volledig zijn.

Organisatie

Expertise

Spoedeisende geneeskunde is bij uitstek een vorm van geneeskunde waarbij specifieke medische en verpleegkundige expertise continue beschikbaar en toegankelijk behoren te zijn. Dit impliceert een 24-uurs beschikbaarheid van tenminste één SEH-arts^knmg en voldoende SEH-verpleegkundigen in iedere SEH. In aanvulling daarop behoren de juiste professionals ten behoeve van zorg in de SEH beschikbaar te zijn. Afspraken over deze expertise (medisch specialistisch, operatiemedewerkers, functie-medewerkers, etc.) behelsen de wijze waarop deze beschikbaarheid is geborgd (telefonisch of digitaal, vanuit huis oproepbaar of aanwezig in het ziekenhuis) en binnen welke tijdspanne.

Netwerkafspraken

Enkele specifieke vormen van spoedzorg (bijvoorbeeld acute neurochirurgie, acute percutane coronaire interventies, complex oogletsel of kinder-intensive care) zijn gebaat bij geconcentreerde behandeling in eerste, dan wel in tweede instantie. Binnen een regionaal of landelijk netwerk moeten hier wederzijdse afspraken over worden gemaakt, evenals de mogelijkheid tot (tele)consulting bestaan. Binnen de netwerkafspraken behoort regionaal en landelijk interklinisch transport van spoedpatiënten geborgd te zijn. Het doel is om patiënten die specifieke vormen van spoedzorg behoeven direct in het juiste ziekenhuis te presenteren.

Echter, het is een illusie te veronderstellen dat deze vormen van spoedzorg altijd direct (h)erkend kunnen worden en daarmee op de juiste plek kunnen worden aangeboden. Concentratie van specifieke vormen van spoedzorg ontslaat derhalve geen SEH van de plicht in staat te zijn de eerste opvang adequaat te kunnen verzorgen.

Formatie

Onvoldoende of te zwaar belast personeel leidt voor patiënten tot allerlei negatieve gevolgen, zoals een hogere mortaliteit, meer fouten, meer complicaties, minder privacy, meer kosten, minder patentgerichtheid, uitstel van diagnose, meer agressie en een langere klinische opnameduur. Voor SEH-medewerkers is het een belangrijke oorzaak om op een gegeven moment en vaak veel eerder dan bedoeld ander werk buiten de SEH te gaan doen. Dit met als gevolg een continue verlies van schaarse vakkennis (brain drain).

De formatie van de verschillende groepen medewerkers in de SEH horen binnen bandbreedtes vastgesteld te worden op basis van patiënt aantallen, case-mix en een meting van de werkdruk op een eenduidige wijze in alle SEH’s. Daarbij moet bij de formatieve bezetting rekening gehouden worden met de beschikbaarheidsfunctie voor medische calamiteiten, die op ieder moment gepresenteerd kunnen worden. Binnen de formatie behoort tevens voor de verschillende groepen SEH-medewerkers tijd geborgd te zijn voor beleid op het gebied van kwaliteit, veiligheid en innovatie (protocollen, medische technologie, digitalisering, leerlingbegeleiding, opleiding en onderwijs).

Escalatieprotocol

Een SEH functioneert niet op zichzelf, maar vormt het centrale knooppunt in het netwerk van acute zorg. De capaciteit en omstandigheden in een SEH zijn sterk afhankelijk van de patiënten-instroom, -doorstroom en -uitstroom. Bovenmatige drukte in een SEH (SEH-crowding) is geen exclusief SEH-probleem, echter een systeemprobleem dat zich voornamelijk in de SEH uit.

Voor de patiënt- en medewerkersveiligheid in de SEH moet iedere SEH op een geprotocolleerde wijze 24/7 effectief kunnen escaleren in de breedte van het ziekenhuis om SEH-crowding te voorkomen of bestrijden.

Starheid aan de achterkant maakt dat nu veelal wordt gekozen voor SEH-stops aan de voorkant als enige mogelijkheid. Bovendien worden SEH-stops meestal pas afgekondigd op het moment dat een SEH al ruim in de capaciteitsproblemen zit.

Aansturing

Spoedeisende geneeskunde is complex en wordt gekenmerkt door anyone, anything, anytime. Voorzieningen en gespecialiseerd personeel zijn in toenemende mate schaars en duur. Dit legt een grote verantwoordelijkheid bij het leidinggevend personeel en stelt bijzondere eisen aan de organisatie en werkwijze op afdelingen SEH. In dit kader ligt het voor de hand dat het formeel hoofd van de SEH een SEH-arts^knmg is en participeert in het integrale SEH-management. De organisatorische eindverantwoordelijkheid in de SEH berust bij de in de SEH aanwezige dienstdoende SEH-arts^knmg in samenspraak met een SEH-verpleegkundige in de rol van coördinerend verpleegkundige.

Implementatietraject

Het vaststellen van een Kwaliteitsstandaard ontwerp, voorzieningen en organisatie van SEH-afdelingen in Nederland is de eerste en nog ontbrekende stap bij discussies over de toekomstige inrichting van het SEH-landschap in Nederland. Op basis van zo’n standaard kan landelijk de stand van zaken worden geïnventariseerd, een (budget)impactanalyse verricht worden en een transitieperiode overeengekomen. De vraag blijft of we serieus met elkaar aandurven de SEH-standaard daadwerkelijk te verhogen.

Menno Gaakeer is SEH-arts^knmg en lid van het medisch stafbestuur in het Adrz in Goes.
Suzanne Kruizinga is bestuurder in de zorg. Ze was voorheen lang als arts in de SEH werkzaam.