Een wilsbekwame patiënt van 16 jaar of ouder kan bijvoorbeeld een levensreddende bloedtransfusie weigeren. Of een keizersnede die nodig is in het belang van het ongeboren kind. Deze weigering moet doorgaans worden gerespecteerd.

Respecteren

Als een patiënt onder invloed van een psychiatrische stoornis een behandeling weigert, kan verplichte zorg – ook somatische zorg – worden verleend op grond van de Wet verplichte ggz. Ook bij patiënten met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap kan onvrijwillige zorg worden verleend op grond van de Wet zorg en dwang. Een patiënt kan ook wilsonbekwaam zijn door andere oorzaken bijvoorbeeld na een ongeval. Soms heeft een patiënt dan in een schriftelijke verklaring aangegeven bepaalde behandelingen te weigeren, zoals een reanimatie.

Zorgverleners moeten zo’n schriftelijke weigering respecteren, tenzij er gegronde redenen zijn om dit niet te doen. Bijvoorbeeld als de verklaring onduidelijk is of als de authenticiteit ervan betwijfeld wordt. Als een patiënt een vertegenwoordiger heeft, kan deze namens de patiënt beslissingen nemen, geleid door wat de patiënt zou hebben gewild. In spoedeisende situaties hoeven zorgverleners echter niet te wachten op toestemming van de vertegenwoordiger.

Toestemming

Bij kinderen tot 12 jaar geven de ouders toestemming voor medische verrichtingen. Als ouders een noodzakelijke behandeling weigeren, kan de rechter ingrijpen en vervangende toestemming geven. Kinderen van 12 tot 15 jaar geven samen met hun ouders toestemming. Bij conflicten kan de behandeling doorgaan als deze ernstig nadeel voorkomt en het kind de behandeling weloverwogen blijft wensen. Als een kind van die leeftijd wilsonbekwaam is, kan de rechter vervangende toestemming geven.

Patiënten of hun vertegenwoordigers kunnen een behandeling die medisch zinloos is niet afdwingen. Zorgverleners moeten handelen volgens professionele standaarden en hoeven niet te handelen in strijd met hun professionele verantwoordelijkheid. Rechters hebben regelmatig geoordeeld dat artsen niet verplicht kunnen worden een medisch zinloze behandeling te starten of voort te zetten. Of een behandeling medisch zinvol is, wordt bepaald door de zorgverleners. Zij moeten dit wel goed kunnen motiveren en zorgvuldig handelen.

Het zelfbeschikkingsrecht van de patiënt staat dus voorop bij een weigering van de patiënt, maar zorgverleners kunnen niet gedwongen worden om in strijd met hun professionele verantwoordelijkheid te handelen bij een wens van de patiënt.

Door Simona Tiems, advocaat bij Legaltree