‘Mijn vader heeft een nieuwe knie nodig. Hij is 85 jaar en nog behoorlijk fit voor zijn leeftijd. Hij hakt zelf nog het hout om de koude winter in Portugal te doorstaan. Maar het gesleep met het hout in de kruiwagen, heuvel op, dat gaat bijna niet meer door de artrose in zijn knie. Hij kan amper nog 100 meter lopen. Hij hikt tegen een operatie aan. Moet hij zich in Nederland laten opereren, omdat de kwaliteit daar beter is? Of moet hij toch maar gewoon naar een orthopeed in Faro? Het algemene ziekenhuis staat goed aangeschreven, weet mijn vader. Hij was zelf tropenarts, hij kan het weten.

Kwaliteit zorgaanbieders niet transparant

Ik probeer mijn vader op andere gedachten te brengen. De Nederlandse zorg staat vast op een hoger niveau dan de Portugese. Maar Nederlandse medisch specialisten maken ook fouten, zo heeft mijn vader aan den lijve ondervonden. En hem op andere gedachten brengen is niet eenvoudig. Mijn vader heeft altijd gelijk. En misschien heeft hij wel gelijk. Op basis waarvan kan ik de kwaliteit van zijn Portugese orthopeed beoordelen? En hoe zit het eigenlijk met de kwaliteit van Nederlandse zorgaanbieders?

Goede kwaliteitsinformatie

Toen Nederland tien jaar geleden begon met marktwerking was het iedereen duidelijk dat we goede kwaliteitsinformatie moesten hebben. Zonder kwaliteitsinformatie zou de concurrentie alleen over prijs gaan, met kwaliteit als slachtoffer. Experts verwachtten toen dat wij in Nederland gebruik zouden maken van bewezen uitkomstindicatoren, zoals ziekenhuisinfecties, heropnames, heroperaties en ziekenhuissterfte. Die waren in 2006 direct te berekenen zonder extra administratieve lasten.

Algemene Rekenkamer

Toch liep het anders. Nu in 2015 zijn deze indicatoren nog niet bekend. De uitzondering is ziekenhuissterfte, nadat de NZa publicatie afdwong. Zorgaanbieders willen niet, en moeten dus gedwongen worden om mee te werken. Of in de woorden van de Algemene Rekenkamer: ‘De ministers van VWS zijn er de afgelopen zestien jaar niet afdoende in geslaagd de transparantie in de kwaliteit van zorg zodanig te vergroten, dat de patiënt de informatie kan gebruiken voor zijn keuze en de Inspectie voor de Gezondheidszorg voor haar toezicht. De beschikbare informatie is voor zorgverzekeraars nog niet afdoende om op te sturen: de stabiliteit en kwaliteit van de meeste indicatorensets om kwaliteit te meten is beperkt; er zijn nauwelijks indicatoren ontwikkeld zijn om de uitkomsten van zorgverlening te meten.’

Blind vertrouwen

Vroeger hadden burgers blind vertrouwen in het ziekenhuis om de hoek. Dat vertrouwen heeft een deuk gekregen omdat de zorg de laatste jaren te vaak is opgeschrikt door calamiteiten, zoals in Hoorn, Purmerend, het Ruwaard van Putten, het Radboudumc en het Maasstad Ziekenhuis. Wie garandeert mij dat het ziekenhuis bij mij op de hoek geen kwaliteitsproblemen heeft? De zorg heeft een vertrouwensprobleem. En dat doet de roep om transparantie groeien. Mensen willen weten hoe het zit. Daar hebben burgers recht op.

Vliegtuigsector en praktijkvariatie

Andere sectoren waarbij burgers risico’s lopen, hebben geen vertrouwensprobleem. Bij de vliegtuigindustrie vertrouwen we erop dat ze de veiligheid goed hebben geregeld. Omdat we de vliegtuigindustrie vertrouwen, stellen we ook geen eisen aan transparantie. Vraagt u aan de KLM wat het aanvaardbare percentage haarscheurtjes is in de vleugels? Wilt u weten wat de scores waren van de piloten in hun simulatorexamen? Was het een negen of een zes? Nee, u vertrouwt erop dat de KLM dat regelt. Als het om veiligheid gaat, is er tussen de vliegtuigmaatschappijen ook nauwelijks nog variatie. Dat is in de zorg wel anders. Daar is enorme variatie in uitkomsten. Het percentage diepe-wond-infecties na een heupoperatie varieert van 0,5 tot 4 procent. De zorg kan het vertrouwen herstellen door de variatie in uitkomsten terug te brengen. Als de variatie minimaal is, dan zijn de cijfers niet meer interessant. Dan kunnen burgers terecht vertrouwen hebben in het ziekenhuis om de hoek.

Medisch specialisten huiverig

Waarom lukt het niet om kwaliteitsinformatie in Nederland openbaar te krijgen en wel in andere landen? Het lijken vooral de medisch specialisten die het tegenhouden. Ze zijn bang dat ze erop worden afgerekend als ze meewerken aan het transparant maken van kwaliteitsverschillen. Die angst is begrijpelijk. Want kijk hoe zorgverzekeraars aan de haal zijn gegaan met de minimale volumenormen voor bepaalde behandelingen. Bij bepaalde ziekenhuizen is zorg niet meer ingekocht en zijn afdelingen gesloten. Misschien omdat de zorg daar kwalitatief ondermaats was, maar waarschijnlijk om volume uit de markt te halen.

Zorginkoop: prijs is leidend

Zorgaanbieders klagen massaal dat zorgverzekeraars bij de zorginkoop enkel op prijs letten. Dat wordt bevestigd door zorgverzekeraars. Zo vertelde een directeur zorginkoop van een grote verzekeraar dat investeren in kwaliteit voor een zorgverzekeraar alleen loont als het leidt tot lagere kosten. Bij een andere grote zorgverzekeraar gaf men aan dat het niet lukt om een business case te maken voor een polis met extra kwaliteit voor een iets hogere prijs. Dat is zorgwekkend, want als enkel prijs leidend is bij de zorginkoop, dan krijgen we een race naar de bodem, en zal op termijn de kwaliteit daaronder leiden. Dan faalt het zorgstelsel.

Kwaliteitsinstituut is terughoudend

Meer transparantie van kwaliteit moet dus. Het ministerie van VWS wil dat het Kwaliteitsinstituut dat doet. Het Kwaliteitsinstituut heeft daarmee de lastige taak om een onwillige sector te dwingen tot transparantie. Datzelfde instituut heeft echter nog vele andere taken waarvoor het afhankelijk is van de medewerking van de sector. Het zal daarom wel drie keer nadenken voordat het zijn ‘doorzettingsmacht’ gebruikt en een conflict met de sector aangaat. In zo’n confrontatie is het onvermijdelijk dat medisch specialisten kritiek op het Kwaliteitsinstituut uiten. Dan is politieke steun van de minister onontbeerlijk. En die lijkt te ontbreken. Minister Schippers zegt wel dat 2015 het jaar van de transparantie is, maar bij het afsluiten van de bestuurlijke hoofdlijnakkoorden heeft ze naar verluidt gezegd dat beheersing van de zorguitgaven haar prioriteit nummer 1 is. Ze zal het de sector niet al te moeilijk maken op de andere dossiers. Het Kwaliteitsinstituut ontbeert daardoor de politieke steun die nodig is om de artsen tot meer vaart aan te sporen.

NZa is aan de bal over transparantie

Voor het Kwaliteitsinstituut is terughoudendheid op dit dossier een verstandige keuze. Voor de eveneens betrokken NZa is dat niet zo. Zonder kwaliteitstransparantie zal de zorgmarkt niet functioneren en daar wordt de NZa op aangekeken. Bij de recente evaluatie van de Wet marktordening gezondheidszorg blijkt dat de NZa die verantwoordelijkheid tot nu toe niet heeft opgepakt. De NZa is daarom nu aan de bal. Zal de NZa er misschien voor zorgen dat we over tien jaar wel vergelijkbare kwaliteitsinformatie hebben? Terug naar mijn vader. Hoe moet hij nu een keuze maken? Zal ik toch maar een bevriende orthopeed bellen en vragen: ‘Waar zou jij je vader laten opereren?’

Het verslag van de bijeenkomst van Zorgpoort kunt u lezen op: www.zorgpoort.nl