Minder dan de helft van de ziekenhuizen kan dezer dagen zorg leveren die binnen zes weken moet plaatsvinden om gezondheidsschade te voorkomen. Het geschatte aantal gemiste verwijzingen sinds maart 2020 is opgelopen tot 1,4 miljoen. Dit heeft geleid tot 1,1 miljoen minder polikliniekbezoeken en 230 duizend minder operaties. Deze cijfers publiceerde de NZa op 29 april 2021.

Patiëntenleed door uitstel

In maart 2021 deed de Patiëntenfederatie Nederland verslag van een flitspeiling onder 8.555 patiënten. Van alle deelnemers heeft 12 procent te maken met uitgestelde zorg in ziekenhuizen of klinieken; 8 procent omdat een afspraak niet mogelijk was en 4 procent omdat zij deze afspraak zelf uitstelden. Van de mensen met uitgestelde zorg ervaart 52 procent nadelige gevolgen voor de gezondheid en 56 procent voor de kwaliteit van leven.
De achterstand in ziekenhuiszorg betekent voor patiënten veel onzekerheid en extra lijden. Voor de ziekenhuiszorg ligt er de schier onmogelijke taak om deze zorg in te halen. Immers, de nog steeds noodzakelijke zorg voor covid-19-patiënten en de reguliere zorg gaan gewoon door.

Hoe maken we de inhaalslag haalbaar

De waarneming van Dillmann inspireerde ons tot het volgende voorstel: het wegwerken van het zorguitstel met behulp van de volgende zes punten. Uitgangspunt daarbij is dat het belang van de patiënt in deze crisis zwaarder moet wegen dan de belangen van zorgaanbieders en zorgverzekeraars en dat eventueel wet- en regelgeving hierop moet worden aangepast.

1. Lagere werkdruk

Stel dat in de zomer veel minder ziekenhuisopnamen plaatsvinden van covid-19-patiënten: er zou dan ruimte zijn om de uitgestelde zorg aan te pakken. Toch pleiten wij om een adempauze voor zorgprofessionals in te lassen. Dan kunnen zo veel mogelijk artsen en verpleegkundigen bijvoorbeeld drie weken vrij nemen en bijkomen van de extreme en langdurige drukte. Dan kan ook het hoge ziekteverzuim dalen. Onvoldoende aandacht voor herstel zal leiden tot een uitstroom van noodzakelijk zorgpersoneel. Pas later in de herfst start de campagne Wegwerken Zorguitstel, die wij hieronder voorstellen.

2. In twee jaar wegwerken

Die campagne beoogt het inhalen van de genoemde 230.000 operaties. Dit aantal staat gelijk aan de productie van enkele maanden van de Nederlandse ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra (zbc’s). Dat betekent dat een capaciteitsverhoging van tien tot vijftien procent gedurende zo’n twee jaar noodzakelijk is om de achterstand weg te werken. Wij houden een slag om de arm, omdat een groter aanbod van operaties een aanzuigende werking heeft. Patiënten die zelf een operatie afzegden, gaan zich wellicht weer aanmelden. Een kritisch herbeoordeling van operatie-indicaties kan de inhaalvraag daarentegen verminderen.

3. Overal en voor iedereen gelijke toegang

Zelfs tijdens het hoogtepunt van de coronacrisis is het uitgangspunt te allen tijden geweest dat de toegang tot zorg voor alle Nederlanders gelijk is: gelijke toegang tot de uitgestelde en niet-uitgestelde operaties. Dit betekent dat wachttijden niet meer kunnen gelden per ziekenhuis of zbc maar per regio. Een multidisciplinaire regionale commissie bepaalt op basis van medische criteria wie in een bepaalde week op welke locatie in de eigen regio of elders aan de beurt is voor een operatie. Alle medische beroepsverenigingen hebben operatie-indicaties per diagnose vastgesteld. Beleidsinstanties zoals Zorginstituut Nederland en onderzoeksgroepen beschikken over veel informatie ter beantwoording van de vraag wanneer medische ingrepen wel en niet zinvol zijn. De veldpartijen, verenigd in het programma Zorgevaluatie en Gepast Gebruik  hebben samen ook een implementatieagenda  van gepast gebruik opgesteld. Die is goed te gebruiken in de Campagne Wegwerken Vraaguitstel.

Dillmann kondigde op 12 mei aan dat de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen en de Federatie Medisch Specialisten eind mei komen met voorstellen voor zogeheten wachtlijstprioritering. Nederland kent op dit moment tien regio’s voor acute zorg: de ROAZ-regio’s. Het zijn de regio’s rond de zeven umc’s en de grote ziekenhuizen in Zwolle, Enschede en Tilburg. De regio’s hebben een bestuur bestaande uit vertegenwoordigers van zorgaanbieders. De besturen werken samen in het Landelijk Netwerk Acute Zorg, waarvan Kuipers voorzitter is. Sinds de pandemie regelen zij de spreiding van Covid patiënten zowel regionaal als landelijk. Dit geeft ons het vertrouwen dat zij ook in staat zullen zijn de reguliere zorg goed te spreiden over ziekenhuizen en privé-klinieken.

4. Tijdelijke capaciteitsuitbreiding

De OK-capaciteit is te vergroten door tijdens werkdagen OK’s langer open te houden en in de weekenden door te opereren. Extra professionals zijn te rekruteren onder vele werkloze, pas afgestudeerde medisch specialisten, door oud-gedienden en reservisten op te roepen en de werkzaamheden slim te verdelen over verschillende beroepsgroepen. De afgelopen vijftien maanden hebben de ziekenhuizen hiermee al veel ervaring opgedaan.

5. Boter-bij-de-visbeleid

Nederlandse ziekenhuizen, medisch-specialistische bedrijven en particuliere klinieken worden betaald met een tarief per operatie. Daarin zit een opslag voor overhead zoals gebouw en management. Wegwerken van het zorguitstel kan daarom voor onwenselijke (voor de ziekenhuizen te gunstige) financiële gevolgen hebben. Deze effecten zijn te voorkomen door boter-bij-de-visbeleid, zoals het ook in de jaren negentig vorm kreeg: alleen de variabele kosten voor bijvoorbeeld extra personeel van inhaaloperaties en niet de overheadkosten worden vergoed.

6. Nood breekt wet

Het kan zijn dat in een regio een probleem ontstaat, omdat een ziekenhuis of zbc weigert mee te werken aan wachtlijst-pooling en regionale indicatie-commissies. Het polderen tussen zorgaanbieders werkt niet volledig. . Dan spelen zorgverzekeraars een grote rol. Zij hebben immers een zorgplicht op grond van de Zorgverzekeringswet. Indien zij vanwege het vraaguitstel daaraan niet kunnen voldoen, legitimeert dit het zetten van ongewone stappen en het terugvallen op de bedoeling van de Zvw: gelijke toegang tot de zorg voor iedereen. Bij zo’n concrete kwestie geldt: nood breekt wet. Dit houdt in dat regels van VWS of andere overheidsinstanties gelden voor specialist, ziekenhuis en zorgverzekeraar, tenzij er argumenten zijn dat overschrijding ervan leidt tot een betere gezondheid van patiënten. In de specialistische zorg staat dit principe ook bekend als comply or explain.

Dit incidenteel buitenwerking stellen van regelgeving vraagt regionaal en landelijk overleg. Een landelijke coördinator onder politieke verantwoordelijkheid van de minister met zwaar mandaat kan hier doorslaggevend zijn: de crisis is er groot genoeg voor. Marcel Levi en Ernst Kuipers hebben vorige week overigens ook gepleit voor een dergelijke coördinator: de eerste in het Parool en de tweede tijdens de briefing van de Tweede Kamer op 11 mei.

Ten slotte

Wij beseffen dat ons voorstel op alle punten nadere uitwerking behoeft. Als dit artikel werkt als een agenda met zes punten voor zorg, overheid en politiek heeft het aan zijn doel beantwoord.

Guus Schrijvers, gezondheidseconoom en oud-hoogleraar volksgezondheid , Piet Melief, intensivist en medisch eind-verantwoordelijke voor de landelijke spreiding van IC-patiënten en Wim Schellekens, lid RedTeam en voormalig huisarts, ziekenhuisbestuurder en oud-hoofdinspecteur gezondheidszorg.