De schrijnende gevallen die de pers halen betreffen vaak mensen met complexe problematiek. Zij staan jarenlang op een wachtlijst. Dit betekent niet dat zij geen contact hebben met de ggz, integendeel, vaak hebben ze sinds hun jeugd een vorm van ggz-hulp, maar die hielp niet. Hun toestand bleef erbarmelijk, zoals bij Charlotte Bouwman die al acht jaar suïcidaal was voordat zij haar actie begon. Je zou kunnen opperen dat de schade die wachtlijsten veroorzaken vooral mensen treft die het moeilijkst te behandelen zijn en (vooralsnog) therapieresistent zijn voor de geboden ggz-hulp. Wachtlijsten lijken meer slecht dan goed te doen.

Geen wachtlijst

Als zelfstandig gevestigd psychiater heb ik geen wachtlijst. Soms zijn patiënten verbaasd als ze de volgende dag al bij mij terechtkunnen, omdat zij al maandenlang op zoek zijn naar een behandeling en/of op verschillende wachtlijsten staan. Dit komt doordat er wel eens iemand niet kan komen en het vrijgekomen uur kan ik zo opvullen. Het komt natuurlijk ook voor dat ik iemand niet binnen een maand kan zien. Ik verwijs de patiënt dan naar de zorgbemiddelaar. De hulpzoekende komt dan niet op een wachtlijst maar er wordt actief voor hem of haar gezocht. Zoeken is een minder treurige bezigheid dan wachten.

Duurder dan nodig

Wachtlijsten zijn niet alleen schadelijk voor de meest kwetsbaren, maar het maakt de ggz ook duurder dan nodig is. Stelt u zich eens voor dat u zes maanden op een wachtlijst heeft gestaan. Eindelijk bent u aan de beurt. Als u zich dan na een paar weken veel beter voelt, zult u het niet in uw hoofd halen de behandeling te beëindigen. U kijkt wel beter uit, per slot weet u dat als de klachten terugkeren, u weer zes maanden moet wachten voordat u aan de beurt bent. Daar heb ik iets op gevonden. Ik beloof mijn patiënten dat wanneer de klachten terugkomen zij mij kunnen mailen en dat ik dan binnen veertien dagen een afspraak met hen maak. Dit schept vertrouwen en de behandeling kan sneller afgesloten worden.

Verplicht afspraak aanbieden

Wachtlijsten in de ggz zijn om verschillende redenen gruwelijk. De zorgaanbieder met de langste wachtlijst voelt zich misschien belangrijker dan degene die er geen heeft, maar dat is niet zo’n goed argument. Ik wil ervoor pleiten dat het zorgaanbieders in de ggz verboden wordt om wachtlijsten aan te leggen. Daarnaast moeten ze worden verplicht om ex-patiënten bij een terugval binnen twee weken een afspraak aan te bieden. Op deze wijze zal de behandelduur vanzelf afnemen en is er altijd plaats. Er worden immers elke dag patiënten uit zorg ontslagen. Mensen die niet binnen vier weken terechtkunnen worden verwezen naar de zorgbemiddelaar. Misschien wordt het dan een beetje een tombola, maar er is niets erger dan wachten op iets waarvan je van tevoren niet weet of de zorg die je dan krijgt helpend is.

Verzekeraars willen de privacyregels uitbreiden omdat ze zicht willen hebben op de wachtlijsten (AD, 18 juli 2022) en minister Helder wil dat ggz-zorgaanbieders wachtenden verwijzen naar de concurrent. Als mijn voorstel wordt aangenomen is dat allemaal niet nodig of liever gezegd dan gaat dat vanzelf.

Zorgverzekeraars aan zet

Bij een verbod op het aanleggen van wachtlijsten komt het schaarsteprobleem te liggen bij de zorgverzekeraar, die er als enige iets aan kan doen. Het is dan voor de zorgverzekeraar (zoals VGZ graag wil) direct inzichtelijk waar de knelpunten zitten. En dan kunnen zij ook de 300 miljoen euro aan ggz-geld uitgeven die nu jaarlijks op de plank blijft liggen Elke zorgverzekeraar koopt zorg onder de kostprijs in die varieert van een korting van 5 tot 20 procent. Zorgaanbieders zijn er te fatsoenlijk voor, maar ze zouden in de verleiding kunnen komen om verzekerden van zorgverzekeraars die meer betalen voorrang te verlenen.

Zorgverzekeraars maken rond de jaarlijkse carrousel reclame en concurreren op prijs, terwijl elke polis dezelfde dekking biedt. Ze sponseren voetbalclubs en andere activiteiten om naamsbekendheid te krijgen. Ze kunnen beter reclame maken met de belofte dat hun verzekerde binnen de Treeknorm bij een hulpverlener terechtkan.

Andere zorginkoop

Wachtlijsten lijken een artefact van de wijze waarop de ggz is georganiseerd. Als het een zorgbemiddelaar niet lukt om binnen vier weken een plaats te vinden, kan hij ad hoc meer zorg inkopen bij aanbieders (al dan niet gecontracteerd). Ook de zorginkoop zou kunnen veranderen. Er zijn nu geen onderhandelingen tussen verzekeraars en aanbieders. Op dit moment komt het erop neer dat de zorgaanbieder mag tekenen bij het kruisje. Na zeventien jaar gaat de ggz dan eindelijk als een markt werken met de overheid als marktmeester, zoals mevrouw Borst die aan de wieg stond van de Zorgverzekeringswet uit 2005 het heeft bedoeld.

Melden bij de zorgbemiddelaar

De transitie van wachtlijstproblematiek naar zoekenden op het lijstje van de zorgverzekeraar zal wel wat voeten in de aarde hebben. Het betekent dat iedereen die op een wachtlijst staat een brief op de mat zal vinden met de boodschap dat hij of zij van de wachtlijst zal worden afgevoerd en zich kan melden bij de zorgbemiddelaar. Het moet in één keer gebeuren, want anders is er geen plek voor de zoekenden. Het Ei van Columbus zou je kunnen zeggen.

Door: Gerard van den Berg, zelfstandig gevestigd psychiater in Utrecht