In Nederland vinden sinds 6 januari 2021 de vaccinaties plaats tegen het coronavirus. De verwachting is dat de beperkende coronamaatregelen kunnen worden ingetrokken als eenmaal iedereen gevaccineerd is of daartoe in ieder geval in de gelegenheid is gesteld. De vraag rijst of de werkgever aan de werknemer een vaccinatieplicht kan opleggen. En mag een werkgever de weigerende medewerker in het uiterste geval ontslaan?

Vaccineren is niet verplicht

Iedereen heeft zelf de keuze om zich wel of niet te laten vaccineren. Het coronavaccin is vrijwillig en niet verplicht. De bereidheid tot vaccineren is landelijk toegenomen. Zo zijn onder het zorgpersoneel zeven op de tien van plan zich te laten vaccineren. Een harde kern van 10 procent wil dit echter niet.
Een vaccinatieplicht is op zichzelf overigens juridisch wel mogelijk mits dit een wettelijke grondslag heeft, noodzakelijk en proportioneel is. Zo kennen onze Ooster- en Zuiderburen wel een wettelijke vaccinatieplicht. Minister De Jonge liet echter begin september 2020 tijdens de behandeling van de Coronawet weten dat ‘niemand verplicht zal worden zich te laten vaccineren’. In Nederland kunnen die laatste drie van de tien zorgmedewerkers niet worden verplicht zich te laten vaccineren.

Vaccinatiebewijs voor bezoekers

De afgelopen weken is het ‘vaccinatiebewijs’ een hot topic geworden. Maar mag je iemand de toegang tot een voorziening ontzeggen als diegene niet gevaccineerd is?

De Gezondheidsraad adviseerde begin februari het ministerie van VWS dat op zich een vaccinatiebewijs als voorwaarde gesteld mág worden voor toegang tot diensten of voorzieningen, maar alleen als er echt geen andere optie is. Overigens zal dit niet gelden voor de toegang tot primaire voorzieningen zoals de supermarkt, het ziekenhuis (als patiënt) en het openbaar vervoer. Voor de toegang tot een voetbalwedstrijd of een café kan dat daarentegen waarschijnlijk wel.

Vaccinatiebewijs voor medewerkers

Voor de inzet van een vaccinatiebewijs voor toegang tot de werkplek geldt volgens de Gezondheidsraad dat in dat geval wel duidelijk moet zijn welke meerwaarde dat heeft ten opzichte van andere maatregelen: denk aan anderhalve meter afstand houden en/of mondkapjes dragen, maar bijvoorbeeld ook aan thuiswerken of tijdelijk een andere functie uitoefenen. In het ene beroep zullen die laatstgenoemde mogelijkheden realistischer zijn dan in het andere beroep: een advocaat kan prima thuiswerken, een thuiszorgmedewerker niet.

Om deze redenen meent de Gezondheidsraad dan ook dat een vaccinatiebewijs voor medewerkers met een vitaal beroep of werknemers die in contact komen met ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid, eerder proportioneel zal zijn. Maar ook dan zal het wel evident moeten zijn dat vaccinatie bijdraagt aan de bescherming van deze mensen en er geen minder ingrijpende maatregelen voorhanden zijn.

Vaccinatieweigerende zorgmedewerker

Een organisatie is op grond van de Arbowetgeving verplicht een veilige werkomgeving aan de werknemers te garanderen. Maar ook voor de (mogelijke) bezoekers moet het natuurlijk veilig zijn. Mag je een medewerker (of bezoeker) zonder vaccinatiebewijs dan weigeren?

Een klein uitstapje: al in oktober 2018 is een wetsvoorstel ingediend waarmee de Wet kinderopvang op zo’n manier gewijzigd zou worden dat kindercentra een beleid mogen voeren dat ertoe leidt dat (nagenoeg) uitsluitend kinderen en personeelsleden worden toegelaten die aantoonbaar deelnemen aan het Rijksvaccinatieprogramma. Een ongevaccineerd kind kan dan worden geweigerd. Het voorstel is op 18 februari 2020 – dus een maand vóór de afkondiging van de coronapandemie – door de Tweede Kamer aangenomen, maar ligt nog voor akkoord bij de Eerste Kamer. Van een ‘verplichting’ is hier dus geen sprake: de wet heeft niet tot gevolg dat ouders verplicht worden hun kind(eren) te laten vaccineren, maar wel dat kindercentra niet-gevaccineerde kinderen mogen weigeren.

Toegang tot de werkplek

Mag het kindercentrum, het ziekenhuis, de thuiszorgorganisatie of andere zorgwerkgever een ongevaccineerde medewerker de toegang tot de werkplek weigeren? Ja, onder omstandigheden dus wel. Maar alleen als er geen (reële) alternatieven zijn of die alternatieven minder effectief zijn. Mag je een vaccinatieweigerende medewerker ontslaan? Nee, niet uitsluitend om de reden dat de medewerker een vaccinatie weigert. Maar als het werk zonder vaccinatie niet (of minder) veilig uitgevoerd kan worden, dan misschien wel.

Arbeidsrechtelijke consequenties

Wanneer een werknemer weigert zich te laten vaccineren, kan dat dus (ook) arbeidsrechtelijke consequenties hebben. De weigering zou er immers toe kunnen leiden dat een werknemer ongeschikt moet worden geacht tot het verrichten van de bedongen arbeid met alle gevolgen van dien, zoals schorsing (al dan niet met doorbetaling van het salaris), herplaatsing in een andere functie en in het uiterste geval ontslag.

Ons advies aan de werkgevers: denk na over de wenselijkheid/verplichting van medewerkers om zich te laten vaccineren, en stel hierover beleid vast. Geef hierin ook aan wat de consequentie is als vaccinatie wordt geweigerd.

Door: Tom Koomen en Esther van Gaal, beiden werkzaam bij Capra advocaten