De komende jaren zullen grote investeringen worden gedaan. De coronacrisis heeft laten zien dat versnelling mogelijk en nodig is. Maar toezichthouders in de zorg zijn hiervoor nog onvoldoende toegerust. Er is te weinig expertise aanwezig.

Laten we vooropstellen: de zorg in Nederland is van hoog niveau. Maar als we zo doorgaan loopt de zorg vast: meer patiënten en cliënten met zwaardere problematiek en te weinig capaciteit. De kwaliteit moet omhoog, de kosten omlaag en dokters, verpleegkundigen, begeleiders en verzorgenden moeten meer ruimte krijgen voor aandacht voor de patiënt en cliënt.

Noodzaak

De digitale transformatie van de zorg wordt breed gezien als dé driver om de zorg betaalbaar te houden. Voor de benodigde samenwerking en procesverbetering tussen de verschillende onderdelen in de zorgketen is digitalisering een absolute noodzaak. Deze transformatie is op zichzelf al ingewikkeld.

Niet zelden lopen (grootschalige) ict-projecten fors uit, zijn ze duurder en heb je nog niet wat je wilde. Maar digitalisering brengt ook nieuwe vraagstukken met zich mee, zoals veranderde zorgprotocollen, praktische en ethische afwegingen bij het inzetten van nieuwe technologie (zoals Robotica, online geneeskunde, sensoren, artificial intelligence) en veiligheid en eigenaarschap van data.

Ketens en netwerken

Daarbij wordt niet voor niets gesproken over digitale transformatie. Om de vruchten van digitalisering te kunnen plukken moet vaak een hele keten van zorg veranderen. In het belang van betaalbaarheid, maar zeker ook in het belang van patiënt en personeel. De digitale wereld vraagt een andere aanpak dan de ‘industriële’ wereld. Denk in ketens, netwerken en ecosystemen in plaats van ‘centrale controle’ en ‘binnen eigen muren’. Start vanuit visie en verbeter stapsgewijs in plaats van een van tevoren in detail uitgewerkt masterplan met mijlpalen. Dit in een wereld van platformen en data, met risico’s maar vooral ook kansen.

Toezichthouders

Digitale kennis is essentieel op alle niveaus in een organisatie. Dit verbetert op bestuurlijk niveau, maar in raden van toezicht in de zorg is de digitale discipline nog minimaal vertegenwoordigd. Om de toezichtrol goed te vervullen zou je inmiddels in iedere raad van toezicht minstens één lid met een gedegen digitale achtergrond verwachten.

Onderzoek dat we recent hebben gedaan, wijst erop dat dat in alle onderdelen van de zorg – van academische ziekenhuizen, jeugdzorg, ggz, ouderenzorg tot maatschappelijke opvang – in slechts 18 procent van de raden van toezicht het geval is. Dit wisselt weliswaar per onderdeel (zo is dit 31 procent in algemene ziekenhuizen, 25 procent in academische ziekenhuizen en 11 procent in de jeugdzorg), maar de conclusie blijft hetzelfde: digitaal is nog geen onderdeel van het DNA van iedere raad van toezicht.

Speelbal

Dit maakt goed toezicht op digitale plannen lastig. En belangrijker: toezichthouders kunnen de nieuwe ontwikkelingen zo onvoldoende aanjagen. Met te weinig kennis worden organisaties snel een speelbal van leveranciers in plaats van een gelijkwaardige speler aan tafel. Dit leidt tot (dure) individuele oplossingen, veel pilots maar weinig brede implementatie, relatief veel geld naar ‘indekken tegen problemen’ en weinig naar broodnodige vernieuwing.

Digitaal moet dus onderdeel worden van dit DNA van raden van toezicht. Niet als oplossing voor alles, maar wel als belangrijke schakel in de verbetering en versnelling van de digitale transformatie in de zorg. Maak ruimte en plaats, wacht daarbij niet tot de termijnen zijn verstreken. Toezichthouders gaan hier zelf over. En bestuurders moeten dit willen, ‘tegenspel’ is van groot belang.

Met digitale expertise komt ook een aanvullende mindset binnen. Met deze kennis en mindset aan boord kan digitaal doen wat het moet doen: transformeren.

Niels van Tent is director Publiek & Zorg bij Ebbinge en toezichthouder in de zorg.
Saskia Vlaar is ook toezichthouder in de zorg en gaf leiding aan digitale innovatie bij KPN, TNO en Shell.