Vergrijzing en ontgroening zorgen voor een krappe arbeidsmarkt. Door een gebrek aan medewerkers rijden er bijvoorbeeld minder treinen, ontstaan wachtlijsten in de zorg en worden klimaatdoelen minder makkelijk of snel gehaald. Logisch dus dat er gekeken wordt naar hoe de arbeidsmarktkrapte te lijf te gaan. Een van de meest gehoorde oplossingen is meer werken. De gemiddelde werkweek is al tien jaar vrijwel onveranderd 31 uur. Het kabinet maakt daarom werk van goedkopere kinderopvang en de Tweede Kamer vraagt om een voltijdsbonus. Ik zie meteen vaders voor me die normaal gesproken hun kinderen op vrijdagmiddag van school halen, maar dankzij de bonus en de inspanningen van de werkgeverskoepels lekker kunnen blijven hangen voor de vrijmibo. Of moeders die een gratis of goedkopere kinderopvang juist willen gebruiken om minder te gaan werken omdat ze er minder geld aan kwijt zijn. Die angst is niet irreëel als we kijken naar hoe we nu werken en zorgen. In plaats van losse maatregelen, is er fundamenteler werk aan de winkel nodig.

Kampioen deeltijdwerk

Volgens het SCP had in 2019 ruim 75 procent van de vrouwen betaald werk, van de mannen was dit ruim 86 procent. De gemiddelde werkweek van vrouwen duurt 28,5 uur, bij mannen 39 uur. Vrouwen besteden daarentegen anderhalf keer zoveel tijd aan onbetaalde zorgtaken. Daarmee zijn we in Nederland kampioen deeltijdwerk.

Vrouwen zijn vaker mantelzorger of bereid dat te worden. In de zorg, een sector waar veel vrouwen in deeltijd werken, is één op de vier werkenden ook mantelzorger. Het aantal beschikbare mantelzorgers voor ouderen met een hulpvraag is nu één op 14 en in 2040 één op zes. Met een groter aantal thuiswonende ouderen, zal de vraag naar mantelzorg de komende jaren verdubbelen terwijl het aantal beschikbare mantelzorgers sterk afneemt.

Zorgvraag stijgt

Op dit moment werkt één op de zes Nederlanders in de zorg. Volgens de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) zouden dat er over minder dan veertig jaar en bij ongewijzigd beleid, één op de drie moeten worden. Kortom: de zorgvraag stijgt en het aantal werkende mensen niet.

80 procent van de Nederlanders vindt dat vrouwen met jonge kinderen niet meer dan drie dagen per week zouden moeten werken. Slechts 35 procent vindt hetzelfde voor vaders. Na zeven jaar moederschap blijkt het inkomen van de vrouw gedaald met 46 procent, de helft van de Nederlandse vrouwen is niet financieel onafhankelijk.

Onrealistisch

We leven in een vergrijzende samenleving, waardoor er krapte op de arbeidsmarkt is en er daardoor ook meer zorgtaken bij mensen komen te liggen. Een samenleving ook met zeer ‘klassieke’ denkbeelden over de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Een voltijdsbonus of een 40-urige werkweek zijn geen antwoorden voor de vergrijzings- en emancipatievraagstukken waar we voor staan. De gemiddelde arbeidsomvang in de vvt is 25 uur. De sprong naar voltijdswerken is onrealistisch groot vanwege praktische, fiscale, sociaal culturele én (mantel)zorgaspecten. Met een voltijdsbonus of 40-urige werkweek bereik je mogelijk precies de verkeerde groep.

Moeilijke vragen

De vergrijzingsvragen waar we als samenleving voor staan, zullen hun piek bereiken tussen 2025 en 2040. De krapte op de arbeidsmarkt blijft, net als de toenemende zorgvraag. Dat vraagt veel fundamenteler kijken naar de vragen die dit met zich meebrengt. We kunnen niet én zorgen voor de kinderen én fulltime werken én vrijwilligerswerk doen én mantelzorgtaken op ons nemen. Dus moeten we moeilijke vragen beantwoorden over welke zorg we collectief organiseren, hoe zorgzaamheid in de samenleving te stimuleren en hoe we financiële zelfstandigheid van vrouwen vergroten.

Eerste stap kabinet

Voor de zorg zou een eerste stap van het kabinet moeten zijn om het mogelijk te maken zorgmedewerkers marktconform te belonen, meer werken structureel lonend te maken, mantelzorgverlof te stimuleren en het gesprek in de samenleving te starten over wat we van de zorg verwachten. Anders hebben we straks wel een bonus voor de vrijdagmiddagborrel en gratis kinderopvang die gebruikt wordt om minder te werken, maar geen antwoord op de vergrijzings- en emancipatievraagstukken.

Door: Anneke Westerlaken, voorzitter ActiZ, branchevereniging van zorgorganisaties