En zo praten dus nu voor het eerst aan een tafel vertegenwoordigers van ziekenhuizen, huisartsen, wijkverpleging, revalidatieklinieken, ggz, zorgverzekeraars, beroepsverenigingen, patiënten en overheid. Een schier onmogelijke opgave om hier chocola van te maken. Maar evenzogoed de enige weg. Want de opgave is groots, in ieder geval te groot voor elk van de afzonderlijke partijen.

Uitdaging heet ‘schaarste’

Geleerd van covid-crisis, beseft langzamerhand iedereen dat er een belangrijke uitdaging op ons afkomt. En die uitdaging heet ‘schaarste’. De demografische ontwikkeling van Nederland gaat tussen nu en 2035 leiden tot een groot tekort aan zorgverleners in relatie tot de onvermijdelijk vergrijzende samenleving. Althans, als we blijven doen wat we altijd al deden.

Transformatie is noodzakelijk

In wandelgangen en conferenties spreekt men steeds vaker over een noodzakelijke transformatie. Een radicaal andere organisatie van ons zorgsysteem die eigenlijk een tienjarenplan noodzakelijk maakt. De zorgcapaciteit kan namelijk niet meer groeien, die zal op zijn best gelijk blijven in omvang. De toenemende vraag naar zorg leidt dus onvermijdelijk tot tekorten, wachtlijsten en het inboeten op zwaar bevochten kwaliteitsprestaties in bijvoorbeeld de ouderenzorg.

Positieve gezondheid

De contouren van de gewenste marsroute beginnen gelukkig wel helder te worden. Een belangrijke eerste sleutel biedt het door Machteld Huber geformuleerde begrip ‘positieve gezondheid’.  Het is absoluut noodzakelijk om de medicaliseringsdrang van ons zorgsysteem radicaal om te buigen. Artsen en wijkverpleegkundigen kunnen daar zelf heel veel aan doen bij het stellen van indicaties. Huber heeft een prachtig instrumentarium ontwikkeld om samen met naar zorg zoekende burgers de factoren van hun ongezondheid in beeld te brengen. Zodoende kunnen alternatieve wegen – buiten het medische circuit om – worden bewandeld, bijvoorbeeld eenzaamheid verminderen, schuldachterstanden aanpakken of mensen (weer) meer in beweging brengen.

Preventie

Een andere sleutel ligt bij het sociale domein. Want in de samenwerking tussen gemeenten, informele netwerken, dienstverleners in wijken en wijkverpleging kan veel meer worden gedaan om kwetsbare ouderen vitaal te houden of te krijgen. Preventie heet die tweede sleutel. Het wordt steeds meer partijen duidelijk dat adequate wijkverpleging in de eerste lijn cruciaal is bij het voorkomen van onnodige zorgconsumptie in de tweede lijn. Gelukkig spreken zorgverzekeraars en overheden steeds vaker over de noodzaak om hierin te investeren. Wellicht via een preventiefonds, dat enkele procenten van de landelijke zorgkas oormerkt voor dit doel. Preventiegeld kan dan ter beschikking komen op regionaal niveau waar partijen samen resultaten op dit gebied kunnen boeken.

Alternatieve zorgpaden

Maar ook in curatieve ketens kunnen door betere samenwerking aanzienlijke resultaten worden geboekt. Neem de acute zorg. Hoe vaak komt het niet voor dat kwetsbare ouderen onnodig op een SEH terechtkomen en vervolgens zieker uit de medische molens komen dan ze erin zijn gegaan? Het organiseren van alternatieve zorgpaden kan voor deze mensen een aanzienlijke kwaliteitsverbetering opleveren. Verpleegkundigen in de wijk en in de triage in het ziekenhuis kunnen helpen om onnodige opnames te voorkomen; een veel lichtere inzet van zorgprofessionals is daarvan een belangrijk neveneffect. De acute keten moet dus slimmer, zonder productieprikkels en buiten marktmechanismen om worden georganiseerd. Bijvoorbeeld een bekostiging van de beschikbaarheid van acute zorg in een regio kan zorgen dat partijen beter samenwerken en investeren in preventie en het voorkomen van onnodige medicalisering van kwetsbare ouderen.

Afstemming in wijken nodig

Dit alles vergt ook betere afstemming van zorg in wijken waar veel zorgverleners elkaar voor de voeten lopen. De grote groei van het aantal kleine thuiszorgzorgaanbieders belemmert de grote meerwaarde die wijkverpleegkundigen kunnen hebben voor het systeem als totaal. Als coördinatie van zorg rondom ouderen, de beschikbaarheid van specialistische verpleging en de inzet van acute zorg aan huis in nachten en weekenden per regio eenduidig worden georganiseerd en bekostigd, worden verpleegkundigen in de wijk veel doelmatiger ingezet. En dan kan de wijkverpleging ook meer zorg overnemen van ziekenhuizen en verpleeghuisaanbieders, die op hun beurt ook met tekorten zullen komen te zitten.

Cruciale rol

Vier voorbeelden die laten zien dat de wijkverpleging een cruciale rol kan spelen bij het oplossen van aanstaande schaarste problemen in de gezondheidszorg. Het wordt spannend of partijen van een ‘Integraal Zorgakkoord’ een ‘integraal gezondheidsakkoord’ durven te maken. Daarin staat dan positieve gezondheid voorop. Een goed ontwikkelde thuiszorgsector zorgt voor meer preventie in de wijk, voorkoming van onnodige ziekhuisopnames en vitalisering van kwetsbare ouderen die zelf in hun kracht worden gebracht. Daarvoor is het wel van belang dat financiers meedenken in het gezond maken van de wijkverpleging, onder andere met het bekostigen van een fatsoenlijk loongebouw voor verzorgenden en verpleegkundigen. Daarnaast is het van belang dat initiatieven op regionaal niveau die streven naar slimme ketenoplossingen worden ondersteund. De wijkverpleging speelt een sleutelrol bij het voorkomen van het dreigende infarct in ons zorgsysteem. Laten we er goed voor zorgen!

Door: Jeroen van den Oever, directievoorzitter van Fundis