De coronapandemie heeft ook de ouderenzorg hard getroffen. Veel bewoners van verpleeghuizen zijn helaas overleden aan covid-19, onze huizen bleven niet verschoond. Gelukkig dalen de sterftecijfers inmiddels snel. Goed nieuws, wij zijn er blij mee. Toch mogen wij onze ogen niet sluiten voor de onderliggende ontwikkelingen in de langdurige zorg. Neem de ‘dubbele vergrijzing’ – meer ouderen die gemiddeld steeds ouder worden – groeiende personeelstekorten, stijgende kosten en te lange wachtlijsten. Eén voorbeeld: in 2019, voor de coronacrisis, wachtten 30.000 ouderen op een plekje in een van de ruim 2.000 Nederlandse verpleeghuizen waar zo’n 115.000 mensen wonen.

Wet langdurige zorg

Uiteraard zijn de beleidsmakers en de top van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zich bewust van deze trends. Daarom werd zes jaar geleden de Wet langdurige zorg ingevoerd (Wlz), waarna het verzorgingshuis werd afgeschaft. Deze wet regelt de zware, intensieve zorg voor kwetsbare ouderen, mensen met een handicap of een psychische aandoening. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) beoordeelt wie ervoor in aanmerking komt. Iedereen met een Wlz-indicatie 4 of hoger mag rekenen op verzorging en verpleging in een verpleeghuis. Of thuis. En dat laatste is voor ons cruciaal.

Volledig Pakket Thuis

Veel ouderen, merken wij, willen liever niet in een verpleeghuis worden opgenomen. Zij kiezen ervoor veilig en gezond thuis te blijven wonen. Dat kan, en het wordt vergoed. In dit verband is in 2015 het ‘Volledig Pakket Thuis’ ontwikkeld (VPT). De ambitie is om alles wat iemand in het verpleeghuis krijgt ook thuis te ontvangen, 24 uur per dag, in de eigen omgeving. Aanvullend op de zorg thuis is er dan ook uitgebreid aandacht voor ondersteuning van de mantelzorger.

Bij VPT-zorg hoort verpleging, verzorging, ondersteuning bij de maaltijd, huishouding, alarmering, welzijn en ondersteuning van de mantelzorger. Zo is er regelmatig tijd voor een kop koffie, een praatje of een wandeling. Alarmsystemen met sensoren volgen de cliënt en het zorgpersoneel komt vier tot zes keer per dag langs.

VPT is vooral geschikt voor mensen die naast zorg behoefte hebben aan ondersteuning bij de maaltijd en welzijn, maar die wel in hun eigen omgeving willen blijven wonen. Een oplossing die overigens niet voor iedereen geschikt is, waardoor soms toch het verpleeghuis de voorkeur krijgt.

Wij omarmen dit initiatief. Daarom bieden MeanderGroep in Zuid-Limburg en Vierstroom in Gouda, onderdeel van netwerkorganisatie Fundis, sinds begin 2016 oudere cliënten een Volledig Pakket Thuis aan terwijl zij gewoon thuis blijven wonen. Wij hebben bewust gekozen voor ouderen die niet in geclusterde wooneenheden wonen waarbij de VPT-zorg wordt gebundeld. Wij richten ons met deze zorg specifiek op individuele cliënten die zelfstandig thuis wonen, bijvoorbeeld via Vierstroom Verpleeg Thuis.

Gelukkiger, langer leven, minder kosten

Al gauw merkten onze medewerkers dat veel oudere cliënten met VPT-zorg gelukkiger zijn, langer leven en minder kosten. Prachtig. Maar is dat objectief aan te tonen? Daarom verschijnt er binnenkort een studie van wetenschappelijk medewerkers van de Vrije Universiteit in Amsterdam: ‘Is thuisblijven een goed alternatief voor een opname in het verpleeghuis?’ Dat onderzoek vond plaats in opdracht van het CIZ en van ons. Het gaat over de leeftijd bij overlijden, het aantal dagen in zorg en de kosten van ouderen die VPT-zorg krijgen, vergeleken met cliënten in onze verpleeghuizen.

De uitkomst van het onderzoek is hoopgevend. Want wat wij in de praktijk waarnemen, wordt bevestigd door de feiten: wie een Volledig Pakket Thuis ontvangt, leeft gemiddeld één jaar langer dan iemand die in een instelling is opgenomen (1.288 dagen tegen 922 dagen). Dat blijkt na correctie voor verschillen in individuele gezondheidskenmerken. Bovendien zijn de gemiddelde dagelijkse kosten van VPT-zorg 58 euro lager dan bij institutionele zorg (184  euro tegen 242 euro per dag). Nog een opvallend detail: mannen van boven de 86 jaar profiteren het meest van een Volledig Pakket Thuis.

De studie is gebaseerd op 2.136 personen, waarvan 1.577 mensen in een instelling woonden. 427 van hen kregen VPT-zorg en 132 cliënten kwamen gaandeweg toch in een verpleeghuis terecht. De gemiddelde leeftijd bedroeg ruim 83 jaar; bijna twee derde had een indicatie 5, driekwart psychogeriatrische klachten. De meesten werden door MeanderGroep geholpen (87 procent), terwijl Vierstroom tekende voor 13 procent.

Weinig animo

Voor ons tellen de resultaten. Daarom gaan wij door met het Volledig Pakket Thuis. Toch gebruikt in Nederland pas een kleine groep mensen het VPT. Volgens het CIZ kiest minder dan 5 procent van alle cliënten voor deze vorm van zorg thuis. Jammer.

In dit verband roepen wij alle collega’s in de ouderenzorg op serieus werk te maken van de mogelijkheid om thuis intensieve verpleeghuiszorg aan te bieden. De resultaten van het onderzoek zijn bovendien relevant voor de kabinetsformatie. Mensen leven langer. En de kosten zijn lager. Is er een beter alternatief als er moet worden beslist over stijgende zorgkosten? Voldoende personeel voor de verpleeghuizen is er niet. En voor intensieve zorg thuis is het momenteel makkelijker geschikte medewerkers aan te trekken.

Druk van de ketel

Intussen tikt de tijdbom onder de zorg door. Het aantal ouderen dat verpleeghuiszorg nodig heeft, verdubbelt de komende jaren. Met VPT-zorg wordt druk van de ketel gehaald. Waarom onnodig ouderen verplaatsen? Laat mensen die dat willen en kunnen thuis zorg krijgen met een verpleeghuisindicatie.

Het VU-rapport toont aan hoe deze zorg in de praktijk slimmer kan worden ingericht. Nu nog bewijzen dat iedereen thuis ook gelukkiger is en dat hun welzijn verbetert. Wij merken dat nu al, het moet alleen nog objectief worden vastgesteld.

Jeroen van den Oever is directeur van zorgnetwerk Fundis en bestuurslid bij branchevereniging ActiZ.
Jack Jansen is bestuursvoorzitter van Meander Groep Zuid-Limburg.