De vraag is of zorgverzekeraars hun inkoopmacht gebruiken om goede kwaliteit zorg tegen een scherpe prijs in te kopen. Dat kan natuurlijk, maar is niet vanzelfsprekend. In andere markten gaan sterke inkoopposities vaak gepaard met een verschuiving van de winsten van de verkopers naar de inkopers. Volgens economen ontvangen Nederlandse ziekenhuizen, en vooral maatschappen, meer dan een marktconforme vergoeding voor hun diensten. Zorgverzekeraars zouden die ‘winsten’ kunnen afromen en voor zichzelf houden. Ook zonder winstoogmerk geldt dat salarissen, leaseauto’s, het personeelsbestand en het kantoor altijd groter en mooier kunnen. De voordelen van scherpe zorginkoop komen daarom pas bij de verzekerden terecht wanneer zorgverzekeraars onderling moeten concurreren om de gunst van de verzekerden. En dat is nu het geval.

Daling van het ingekochte volume

Toch voelt dit voor veel zorgaanbieders niet goed. De onderhandelingen lijken vooral te gaan over budgetten, volumes en prijzen, en nauwelijks over kwaliteit of toegankelijkheid. Hun gevoel sluit aan bij observaties van economen die in andere markten zagen dat een toename van inkoopmacht met name leidt tot een daling van het ingekochte volume. Die daling is aantrekkelijk voor de inkoper omdat hierdoor een aanbodoverschot ontstaat, dat vervolgens zorgt voor druk op de prijzen.

Kwaliteitsinformatie sluit niet aan

Kwaliteit en toegankelijkheid van zorg lijken op de tweede plaats te komen in de onderhandelingen. Dat is te begrijpen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de huidige openbare kwaliteitsinformatie niet aansluit bij de wensen van verzekerden, en dat deze informatie ook vrijwel niet leidt tot veranderende patiëntenstromen. De beperkte rol van kwaliteit blijkt ook uit het gebrek aan kwaliteitsinformatie op de vergelijkingssites van zorgverzekeringspolissen. Zorgverzekeraars die wel investeren in kwaliteit van zorg moeten met lede ogen aanzien dat hun polis duurder wordt, maar dat aspirant-verzekerden de extra kwaliteit niet honoreren. Het is de vraag of van een zorgverzekeraar in zo’n situatie verwacht mag worden dat hij investeert in prijsopdrijvende kwaliteit en toegankelijkheid van zorg.

Verloren volume

Zorgverzekeraars lijken hun kwaliteitseisen daarom vooral in te zetten om volume uit de markt te halen. Voorbeelden hiervan zijn de concentratie-agenda in de curatieve zorg en de eisen die zorgverzekeraars stellen aan het hoofd-behandelaarschap in de ggz. In beide gevallen worden groepen zorgaanbieders (deels terecht) uitgesloten van de levering van bepaalde zorg onder het mom van kwaliteit van zorg, zonder dat het verloren volume wordt hersteld.

Geen wachtlijsten

Daling van ingekochte volumes hoeft overigens niet te leiden tot wachtlijsten. Ook problemen met de wettelijke verplichting van zorgverzekeraars om voldoende zorg in te kopen hoeven niet te ontstaan. Zorginkopers kunnen artsen bijvoorbeeld een prikkel geven om minder zorg te indiceren (door vaste budgetten af te spreken). Zorg die niet wordt geïndiceerd, leidt niet tot wachtlijsten, maar was mogelijk wel wenselijk.

Premies laag houden

Kortom, zorgverzekeraars zullen hun inkoopmacht waarschijnlijk vooral inzetten om de premies laag te houden. Investeringen in kwaliteit en toegankelijkheid maken voorlopig minder kans, ongeacht of ze kosteneffectief zijn. Dat is geen gevolg van de inkoopmacht, maar van de huidige context waarbinnen verzekeraars hun werk moeten verrichten. Het zorgstelsel is dus nog niet af, maar dat wist u al.

dr. Xander Koolman

Programmaleider Zorg Talma Instituut, Vrije Universiteit

Associate Partner, SiRM