De chaos die IZA heet

Op verschillende plekken in Nederland zijn programmastructuren opgezet, er zijn kwartiermakers, werkgroepen en actielijnen. Regelmatig komen bestuurlijk coalities/allianties bij elkaar. Meestal online, maar vaak ook in vergaderzalen op locaties van de gemeente, het welzijn, in verpleeghuizen of in ziekenhuizen. Hier zitten soms wel 25 bestuurders bij elkaar om in gezamenlijkheid na te denken over de opgaven in de regio. De bestuurlijke overleggen van deze omvang met zo’n variëteit aan zorgorganisaties, welzijnsinstanties, gemeente en verzekeraar is nieuw. De wil om te veranderen en het groeiende besef dat we moeten samenwerken is een groot pluspunt van het IZA. De echte wil om te veranderen, niet alleen bestuurders die in een zaaltje zitten en luisteren. Het IZA heeft er nu al voor gezorgd dat we gezamenlijk die grote opgave willen aanpakken.

Maar al snel in deze optimistische flow poppen de vragen op. Zijn we het wiel niet overal opnieuw aan het uitvinden? Wat zijn de werkelijke grenzen van onze regio? Waarom al deze administratie? Besteden we het geld wel zinvol met al deze planmakerij? Frustratie over afgewezen snelle toetsen, enorme administratieplannen in het regioplan die helemaal niet vanuit IZA gefinancierd gaan worden. Hoe gaan we om met initiatieven die al lopen en hoe passen deze in de ‘nieuwe’ integrale aanpak waarin de nuances weer net anders liggen? En belangrijkste vraag: wie heeft hier nu werkelijk de regie in?

Hele terechte vragen en in sommige gevallen met zeer onbevredigende antwoorden. Want ja, op dit moment worden in het hele land op verschillende plekken dezelfde, of soms net andere, oplossingen geformuleerd voor dezelfde uitdagingen. En vaak pakken de grootste spelers, de ziekenhuizen, het voortouw. Doen we hiermee niet tekort aan de kracht van de 1e en 0e lijn waar een groot deel van de oplossing van onze toegankelijkheid van de zorg ligt?

Chaos is nodig voor systeemverandering

De rol van de verzekeraar lijkt in sommige gevallen, soms ook door het gedrag van zorginstellingen, nog die van de waakhond in plaats meedenker. Is dat onwenselijk of misschien juist noodzakelijk? Is het erg dat er nu nog veel onduidelijkheid is en stof tot nadenken? Wij denken van niet. Een verandering, of populair gezegd ‘transformatie’ van deze omvang mag chaos kennen.

Sterker nog, als je kijkt naar de transitietheorie van Ebbinck et al (2022) is chaos juist de voorbode van een positieve verandering. Ook professor Jan Rotmans beaamt dit met zijn uitspraak ‘De oude Grieken vierden feest als het chaos was’. Ze wisten dat chaos nodig is voor systeemverandering. Onze systemen moeten ook veranderen. Maar een systeem kan zichzelf niet veranderen. Chaos is dus een opluchting. Maar eerlijk is eerlijk; er middenin zitten is niet altijd een pretje.

Korte termijn en het meerjarendenken

Vanuit die chaos zien we wel op de tafels het echte gesprek ontstaan. We horen van elkaar wat er nodig is en vooral waarom dit nodig is, maar ook wat de impact is. Het is een allesomvattend gesprek waarbij alle (zorg)aspecten aan bod moeten komen. Optimalisatie en veranderingen moeten plaatsvinden om met de minimale middelen een maximaal effect te kunnen bereiken. De integrale mindset die nodig is, is de basis voor de benodigde veranderingen en die zijn we regionaal aan het leggen. De vervolgstap is dat we dit ook landelijk willen en moeten doen. Patiënten en burgers laten zich immers niet beperken door de opgelegde geografische grenzen. En daar begint het te wringen.

Slag maken van landelijke korte initiatieven naar meer

Iedereen wil nu en iedereen wil snel. De verandering waar we regionaal naartoe moeten (en misschien landelijk naartoe willen) kost tijd. Tijd die we moeten gebruiken om scherp te krijgen waarom we dit doen, wat er nodig is en hoe we dit willen bereiken. Zolang er chaos is moeten we open blijven staan voor verandering. Daarbij zijn er kansen om te kijken naar voorbeelden van andere regio’s of landelijke initiatieven. Denk hierbij aan de toekomst: waar moet mijn regio staan over tien jaar? En hoe verhoudt deze zich tot de landelijke oplossingen? Het gaat hier juist niet om die snelle oplossingen of veranderingen maar om de veranderingen die ingezet worden en op lange termijn kunnen blijven bestaan.

Helderheid of chaos

Het lonkend perspectief lonkt helaas niet zoals we willen. Je zou er bijna somber van worden. Een aantal regio’s zitten immers al diep in blessuretijd. Het zal een combinatie moeten zijn van een visie met mandaat voor de langere termijn en een heleboel pleisters om te redden wat er te redden valt.

Bovenstaande beknopte opsomming roept met name de vraag op wie hier uiteindelijke de (landelijke) regie op pakt en de kaders bepaalt. En wanneer is de tijd daar om die kaders bij te stellen? Een ding is duidelijk: het pakken van verantwoordelijkheid en regie moet nu echt gebeuren. Het maken van keuzes vraagt om helderheid en visie in plaats van star vasthouden aan het indienen van snelle toetsen en het maken van regioplannen of -beelden.

Nu is het moment dat we terug kunnen kijken naar alle inspanningen. Hierbij moeten we inzien wat wel of geen bijdrage heeft geleverd aan het inzetten van die benodigde verandering. Leer van elkaar als regio’s om te bepalen wat een essentiële bijdrage levert aan het succesverhaal IZA. Durf toe te geven wat zowel op regionaal als landelijke niveau niet werkt en neem hier afscheid van. Hierdoor neem je de afslag in de richting van de oplossing in plaats van te blijven hangen in de (regionale) chaos.

Wil je verder praten naar aanleiding van dit artikel? Neem dan contact op met Herbert Fetter.