Dit artikel maakt deel uit van de KiZ-special over de Juiste Zorg op de Juiste Plek. Naar de overzichtspagina

Door Prof. dr. D. Ruwaard, voorzitter JZOJP-kennisplatform, Prof. dr. H. van Oers, vice-voorzitter, C. Cucic, J. Zandvliet, secretarissen

Sinds jaar en dag is de vraag waar zorg het beste geleverd kan worden een beleidsissue en onderwerp van onderzoek en innovatie. Dat begon ongeveer met de beleidsnota Eerstelijnszorg uit 1983. Die pleitte voor zorg zo dicht mogelijk bij huis, mits van eenzelfde of betere kwaliteit. Dat was minder medicaliserend en goedkoper. Sindsdien is zeker op dit thema ingezet.

Toch stijgen de zorgkosten nog steeds. Het rapport van de Taskforce Juiste Zorg op de Juiste Plek (JZOJP) en de hoofdlijnenakkoorden zullen deze dreiging tegen moeten gaan. Omdat een verandering niet zonder deugdelijke kennis kan, stelde de minister van Medische Zorg en Sport het Kennisplatform Juiste Zorg op de Juiste Plek (JZOJP) in, bestaande uit vertegenwoordigers uit praktijk, beleid en onderzoek.

Het kennisplatform kreeg als opdracht jaarlijks een geactualiseerde JZOJP-kennisagenda op te leveren, als advies voor de programmering van de aan VWS-gelieerde kennisinstituten en voor partijen in het JZOJP-veld. Eind mei leverde het kennisplatform de eerste kennisagenda ‘Zorg op de juiste plek op.

Voorkomen ,vervangen, verplaatsen

In het JZOJP-veld staat het principe centraal dat het lichamelijke, psychische en sociale functioneren van burgers vertrekpunt van zorg en ondersteuning moet zijn, geleid door de drie V’s: voorkomen van (dure) zorg, vervangen en verplaatsen van zorg.

Het kennisplatform heeft om verschillende redenen besloten de eerste kennisagenda te focussen op de ‘v’ van verplaatsen van zorg. Dit is toegespitst op de organisatie van zorg in de brede betekenis van het woord. Zorg is breed gedefinieerd en omvat ook ondersteuning in het sociale domein. ‘Zorg op de juiste plek’ roept immers juist kennis- en organisatievragen op die organisatie- of domeinoverstijgend zijn. Denk in dit verband zowel aan het downstreamen van zorg (van derde, tweede naar de eerstelijn) als aan het upstreamen ervan van algemene naar gespecialiseerde ziekenhuizen.

De kennisagenda kwam mede tot stand op basis van een quickscan die globaal de bestaande JZOJP-initiatieven en -publicaties, de kennisbehoefte, de knelpunten rond kennisdeling en –toepassing, en de aandacht voor het thema organisatie van zorg in bestaande kennisagenda’s in kaart bracht.

Negen aanbevelingen

Uitgaande van meerdere JZOJP-vraagstukken komt het kennisplatform in de eerste editie uit op de volgende negen aanbevelingen. Deze zijn zo gekozen dat ze relatief snel tot resultaat en daarmee tot doorontwikkeling van de kennisagenda kunnen leiden voor de eerste actualisatie van de JZOJP-agenda.

1. Hoe staat de burger ten opzichte van zorg op de juiste plek?

Het kennisplatform signaleert dat er nog weinig bekend is over de wensen en behoeften van burgers als het op zorg op de juiste plek aankomt. Het gaat dan met name over ervaringsdeskundigen; mensen die zorg nodig hebben van verschillende zorgverleners of hun mantelzorger.

Aanbeveling
Voer een periodieke peiling uit naar opvattingen, wensen en ervaringen van burgers met betrekking tot zorg en ondersteuning op de juiste plek.

2. Hoe krijgen en houden we zicht op wat er al bekend is?

Het thema JZOJP is niet nieuw. De kennis die er al is, is echter versnipperd en moeilijk toegankelijk. Praktijk, beleid, onderzoek en onderwijs hebben behoefte aan snelle toegang tot relevante kennis en vooral aan handelingsperspectieven en tools. Het platform stelt voor lering te trekken uit innovatietrajecten in andere domeinen als de telefonie, winkelbranche en uit de coronacrisis. Toen bleek veel wél te kunnen op het vlak van samenwerking, kennisdeling, afstemming en digitalisering.

Aanbeveling
Breng de beschikbare JZOJP-kennis thematisch samen, op waarde geschat, voor de praktijk toepasbaar gemaakt en makkelijk toegankelijk wordt, met een meerjarige aanpak.

3. Welke winst valt er te behalen in termen van gezondheid, kwaliteit, werkbeleving en kosten?

We weten nog te weinig over de effecten van nieuwe organisatievormen, dynamische netwerkzorg en interprofessionele samenwerking op het functioneren en de kwaliteit van leven van burgers, maar ook de (ervaren) kwaliteit van zorg, de werkbeleving van zorgverleners en de kosten. Terwijl, als die effecten inzichtelijk zouden zijn, dit een enorme stimulans voor de JZOJP-beweging zou betekenen. De effecten van domeinoverstijgende zorg, de sleutelfactoren en handelingsperspectieven (zorginhoudelijk en procesmatig) zijn vooral van belang.

Aanbeveling
Zet in op het monitoren van de met name voor de zorggebruiker relevante effecten van JZOJP-praktijkinitiatieven, op het lokaal en regionaal doorontwikkelen, op het vertalen van effectieve aanpakken in tools en handelingsperspectieven,en op effectiviteitsonderzoek.

4. Welke samenwerking is nodig?

Op de keper beschouwd gaat het bij JZOJP om integrale zorg op de juiste plek, om de vraag hoe je zorg organiseert en aanbiedt. Dat maakt de vraag belangrijk wat een efficiënt zorgnetwerk is, welke functies daarin passen, welke samenwerking nodig is en  hoe je met belangen omgaat. Samenwerking tussen het medische en sociale domein is ook van grote waarde. Domeinoverstijgend samenwerken en integrale zorg moeten daarom prioriteit krijgen.

Aanbeveling
Zorg voor gemakkelijk toegankelijke kennis, tools en handreikingen over het proces van integraal samenwerken en het organisatorisch vormgeven van zorg op de juiste plek.

5. Hoe verspreid en benut je kennis?

Weten dat iets beter kan, leidt niet vanzelf tot verbetering. Bij zorginnovatie komt meer kijken. Implementatiekennis over het proces van innoveren en de specifieke context is hiervoor nodig, met aandacht voor bedrijfsmatige en bestuurskundige aspecten. De praktijk wil concrete handelingsperspectieven, kennis over verandermethodieken en -interventies, werkbare aanpakken en oplossingen. Dat is verspreid al beschikbaar, ook in andere velden, want het implementatievraagstuk speelt breed in de zorg.

Aanbeveling
Zorg voor implementatiekennis en handreikingen voor het JZOJP-veld. Bundel en ontwikkel die door, verspreid die en bouw in het veld van zorg en ondersteuning implementatie- en veranderexpertise op.

6. Hoe ontwikkelt JZOJP-kennis zich verder?

JZOJP-initiatieven ontstaan in unieke, lokale/regionale contexten en vragen om effectieve kennis die interdisciplinair, flexibel, werkbaar en in verschillende contexten toepasbaar te maken is. Deze kennis moet niet statisch zijn. Het moet een activiteit zijn, waarbij veranderen, praktijkleren en kennis (door)ontwikkelen hand in hand gaan. De doorontwikkeling van JZOJP-kennis en ook de kennisagenda zelf moeten daarom door samenwerking vorm en betekenis krijgen. Niet vanuit één organisatie of platform, maar door doelgerichte samenwerkingsverbanden, zogenoemde communities of practice.

Het is ook van belang de kennis op landelijk niveau samen te brengen en te borgen. Als motor, maar ook om te voorkomen dat wielen opnieuw worden uitgevonden. Vanuit de communities of practice, aangevuld met burgers en JZOJP-experts uit beleid, onderzoek en onderwijs moet een landelijke community of knowledge ontstaan, die hier thematisch zorg voor draagt.

Aanbeveling
Stimuleer de totstandkoming van communities of practice op regionaal niveau, gericht op het realiseren van organisatieveranderingen binnen zorg en ondersteuning en het uitwisselen van kennis en ervaring daarover. En richt op nationaal niveau een community of knowledge op met secties over thema’s die verband houden met de organisatie van zorg en ondersteuning.

7. Welke methoden zijn passend?

Voor echte vernieuwing zijn nieuwe manieren van kennisontwikkeling en -toepassing nodig en een ander gebruik van (meer diverse) data. De JZOJP-problematiek is complex en divers en vraagt om een aanpak op maat. Het effect dat men (onder)zoekt en de strategie daarvoor zijn sterk contextgebonden. Dat heeft implicaties voor de te kiezen aanpak. Het duidingsaspect moet daarin voorop staan en niet de kracht van een methodiek. het design moet dienstbaar zijn aan het op te lossen vraagstuk.

Aanbeveling
Richt binnen de community of knowledge een sectie op voor de (door)ontwikkeling van een tool box met passende onderzoeks- en innovatiemethoden voor zorg op de juiste plek.

8. Welke infrastructuur is nodig voor het beschikbaar stellen, doorontwikkelen en borgen van JZOJP-kennis?

Voor impact en blijvend succes, is een dynamische kennisinfrastructuur nodig die het JZOJP-vuur brandend houdt en verder opstookt. Een plek waar kennis beschikbaar is, interactie plaatsvindt, advies gevraagd en expertise binnengehaald kan worden. Een (digitaal) forum dat proactief communiceert over successen en tegenvallers, gebruik van data, over bijeenkomsten, publicaties, opleidingen en (praktijk)onderzoek, en waar communities of practice en de community of knowledge, leergemeenschappen en vormen van praktijkleren voeding en inbedding vinden.

Aanbeveling
Realiseer een duurzame, interactieve en breed gedragen (digitale) kennisinfrastructuur voor het JZOJP-veld, haak daar de communities of practice en de community of knowledge op aan en leg verbindingen naar onderwijs en internationaal. Bouw hierbij voort op bestaande infrastructuren.

Evaluatie

Nu de kennisagenda is aangeboden, gaat het ministerie van VWS na binnen welke lopende (kennis)programma’s de aanbevelingen een plek kunnen krijgen. De kennisagenda wordt verder ook onder de aandacht gebracht van (kennis)instellingen die actief zijn binnen het JZOJP-veld. Verderop in het jaar vindt een evaluatie plaats van de voortgang.