Kunnen we het personeelstekort in de zorg in een keer oplossen door meer robots in te zetten? Helaas is de realiteit complexer. Ten eerste kunnen robots niet alles wat een menselijke zorgverlener kan. Ons beeld van robots wordt veelal gevormd door wat we zien in het nieuws, films en series. Daardoor maken velen een optimistische inschatting van de vaardigheden die robots hebben. De robots die op dit moment commercieel te verkrijgen zijn, en betaalbaar voor zorgorganisaties, zijn beperkt in wat ze kunnen.

Aanvulling

Ten tweede weten we uit onderzoek dat mensen negatief kunnen reageren als er ineens een robot in plaats van een mens voor hen staat, niet alleen in de zorg, maar ook in andere sectoren. Vandaar dat het belangrijk is robots niet als vervanging van de menselijke zorgverlener te zien – dat kunnen robots niet, en dat willen cliënten niet – maar als aanvulling. Cruciaal is daarbij de samenwerking tussen de menselijke en robot zorgverlener – Wie doet welke taken? En wie is de baas?

In de gezondheidszorg is samenwerking tussen mens en robot trouwens geen nieuw fenomeen, denk aan operaties die uitgevoerd worden samen met een robot. Wel vindt deze samenwerking tot nu toe vooral achter de schermen plaats zonder dat de cliënt er veel van merkt. Dit gaat door de opkomst van sociale robots veranderen, omdat deze juist ook in contact staan met de cliënt. Het onderzoek naar de inzet van robots in de zorg is in volle gang – maar waar moet u nou op letten als u robots in wilt zetten in uw zorgorganisatie?

Laat de robot doen wat de mens niet kan

Ondanks de beperkingen van de huidige generatie robots zijn er dingen die robots wel beter kunnen dan mensen. Ten eerste kan een robot wisselen tussen verschillende talen. Mocht u binnenkort via Frankfurt airport reizen, komt u wellicht robot Franny tegen die reizigers de weg wijst – in 44 verschillende talen. De snelle vooruitgang van spraaktechnologie maakt het inmiddels ook mogelijk om robots verschillende dialecten te laten spreken. Gezien het belang van een gedeelde taal voor de acceptatie van en vertrouwen in de verzorgende, kunnen robots een oplossing zijn voor zorgorganisaties die naarstig op zoek zijn naar medewerkers die dialect of een buitenlandse taal beheersen. Robots die verschillende talen beheersen kunnen vooral uitkomst bieden in de ouderenzorg. Ouderen kunnen dan terugvallen op hun eerste taal, waardoor het lastig kan zijn geschikte zorgverleners te vinden als dat een niet-lokaal dialect of een buitenlandse taal is.

Een ander voordeel van robots is dat ze 24/7 bij de cliënt kunnen blijven. Zorgrobot Tessa begeleidt cliënten die zelfstandig wonen bij dagelijkse activiteiten zodat de cliënt dag en nacht ondersteuning ervaart. Robots worden daarom als een belangrijke schakel gezien om het mogelijk te maken dat cliënten langer zelfstandig kunnen blijven wonen.

Zorg voor een goede taakverdeling tussen mens en robot

Samenwerking tussen de menselijke zorgverlener en de zorgrobot maakt het belangrijk goed na te denken over wie wat doet. In een ideale wereld wordt de robot zo ingezet dat de menselijke zorgverlener zoveel mogelijk tijd heeft voor waar mensen goed in zijn, zoals contact maken met de cliënt. Een mooi voorbeeld is robot Moxi, die klusjes uitvoert voor verpleegkundigen en beddengoed of andere benodigdheden ophaalt. Doordat de menselijke zorgverleners dit niet meer zelf hoeven te doen, blijft er meer tijd over voor de cliënt. Robots zouden ook een uitkomst kunnen zijn voor administratieve taken, zoals formulieren invullen of dossiers bijhouden, die nu veel tijd in beslag nemen.

Ook zijn er situaties waar juist de mens sociaal ongemak veroorzaakt. Zijn dat misschien momenten waarop een zorgrobot prettig kan zijn? Uit onderzoek blijkt dat mensen het juist fijn vinden door een robot geholpen te worden als ze zich voor iets schamen, bij voorbeeld bij het ophalen van medicijnen tegen ziektes waar je het liever niet over hebt. Ook kunnen cliënten het makkelijker vinden om onderwerpen waarvoor ze zich schamen met een zorgrobot te bespreken, Robots kunnen dan helpen schaamte bij de dagelijkse lichamelijke verzorging te verminderen.

Maak duidelijk dat de mens de baas is

Ook al neemt een robot een deel van de zorgtaken op zich, onderzoek laat zien dat het belangrijk is dat de mens duidelijk de leiding heeft in een mens-robot team. Cliënten ervaren een robot die de baas is over een menselijke zorgverlener als onprettig. Ook voor de menselijke zorgverlener is een robotbaas een ongemakkelijk vooruitzicht. Wel weten we nog weinig over hoe de samenwerking tussen mens en robot het beste vorm gegeven kan worden als de robot degene is die de cliënt de hele dag begeleidt, zoals bij robotmaatjes voor mensen die nog zelfstandig wonen. Is het dan een goed idee als de robot duidelijk aangeeft dat de vraag om medicijnen in te nemen of oefeningen te doen vanuit de menselijke zorgverlener komt? Of wordt het makkelijker om aanwijzingen die de robot geeft op te volgen naarmate de cliënt er vertrouwder mee raakt?

Aantrekkelijk

Investeren in robottechnologie vergt veel van een organisatie, en van zorgmedewerkers die het toch al druk hebben. Maar robottechnologie kan juist ook jongeren enthousiast maken voor een baan in de zorg, en daarmee helpen werken in de zorg ook voor toekomstige generaties aantrekkelijk te maken.

Jenny van Doorn, hoogleraar Dienstenmarketing, Rijksuniversiteit Groningen