Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) werd meer dan een jaar geleden geïntroduceerd om de noodzaak van preventie in ons zorgsysteem aan te pakken. Met de toenemende druk op de gezondheidszorg door demografische veranderingen en chronische welvaartziekten is de vraag of GALA voldoende impact heeft om een significante verandering teweeg te brengen. Ondanks de goede intenties lijkt het budget voor preventie en de focus op nieuwe thema’s onvoldoende om de GALA-doelstelling van de gezondste jeugd in 2040 te bereiken. Heeft dit akkoord daadwerkelijk impact, of blijft het een druppel op een gloeiende plaat? We maken de balans op.

Druk op de gezondheidszorg

Ons zorgsysteem staat onder druk. Het aantal zieken blijft toenemen, terwijl het aantal zorgverleners daalt. Dit is onder andere te wijten aan demografische veranderingen, zoals de afname van geboortes en de toename van mentale klachten onder de jongere beroepsbevolking. Daarnaast zijn chronische welvaartziekten (diabetes, hart- en vaatziekten, mentale ongezondheid) wereldwijd verantwoordelijk voor 70% van alle sterfgevallen. Deze aandoeningen leggen niet alleen een enorme druk op de gezondheidszorg, maar hebben ook verregaande gevolgen voor de economische productiviteit. Een vermindering van de ziektelast zou al een positieve impact hebben op zowel de volksgezondheid als de economie. Alleen al 30% van de ziektelast is vermijdbaar als alle beschikbare kennis in de gezondheidszorg wordt ingezet om preventie eerder toe te passen volgens Bogi Eliasen, directeur gezondheid van het Copenhagen for Futures Studies.

Oude wijn, nieuwe zakken?

Maar is GALA wel het juiste middel om het gestelde doel te behalen? Hebben we in 2040 de gezondste jeugd van de wereld? We hebben nog 15,5 jaar om dat te bereiken. Uit de Gezondheidsmonitor 2023 blijkt dat jongeren zich juist mínder gezond voelen en mentaal zijn ze ook nog niet altijd hersteld van corona.

Het GALA akkoord bevat nu 15 thema’s, maar slechts 4 onderdelen zijn nieuw. En ‘Als je doet wat je deed, dan krijg je wat je kreeg’, zei Einstein ooit. Dus maken we met GALA een kleine kans op radicale verandering. Nog steeds is onze gezondheidszorg gericht op ziekte in plaats van op gezondheid. We hebben daarmee de gemiddelde leeftijd omhoog gebracht naar 80 jaar. We worden dus wel ouder, maar vaak ongezonder. Met alleen de 4 nieuwe thema’s in GALA veranderen we onze ongezonde levensstijl onvoldoende.

Budget preventie, druppel op gloeiende plaat

Daarbij is het budget dat voor GALA is vrijgemaakt een druppel op een gloeiende plaat in vergelijking met de jaarlijkse zorgkosten. Voor GALA en het Sportakkoord tezamen komt 300 miljoen euro per jaar beschikbaar, waarvan (naar zeggen) 195 miljoen euro per jaar structureel. Ter vergelijking: de jaarlijkse zorgkosten bedroegen in Nederland 97 miljard euro in 2022, en inclusief welzijn zelfs 128 miljard. Dit budget voor preventie en sport is dus minder dan 0,3% van de totale zorg- en welzijnskosten, eerder een watermolecuul op een gloeiende plaat dan een druppel. Terwijl je met investeren in gezondheid 30% van de chronische ziektelast kunt voorkomen. Op de lange termijn bespaar je zo flink op zorgkosten, wat de noodzaak onderstreept van een verhoogde investering in gezondheidsbevordering en preventie.

GALA leeft onvoldoende

In maart van dit jaar hebben volgens de “Juiste zorg op de juiste plek” alle 342 gemeenten een aanpak gemaakt voor de implementatie van het GALA. Maar hier hoor je weinig over. Terwijl het Integraal Zorgakkoord (IZA) een hot topic is in de beleidskringen en bij heel veel instellingen, krijgt GALA nauwelijks aandacht in het publieke debat. Ook de burger krijgt weinig mee van de plannen die de gemeenten maken. En in gesprekken met beleidsmakers en projectleiders bij gemeenten blijkt dat ze vooral gefocust zijn binnen gemeenten op het besteden van het beschikbare budget en inrichten van een geschikte governance.

Bestaanszekerheid en preventie

Het nieuwe hoofdlijnenakkoord biedt algemene maatregelen, maar om gezondheidsverschillen terug te dringen is een ongelijke behandeling nodig. De kwetsbare burgers hebben juist extra investeringen nodig. Preventie wordt genoemd, maar er is geen specifieke financiering aan gekoppeld.

Een belangrijk aspect dat vaak ook over het hoofd wordt gezien bij preventie, is bestaanszekerheid. Mensen die worstelen met schulden en een gebrek aan financiële stabiliteit ervaren chronische stress, wat hun gezondheid negatief beïnvloedt. Zonder een dak boven hun hoofd, voldoende inkomen en een stabiele financiële situatie, is het moeilijk voor mensen om een gezonde levensstijl te handhaven. Gemeenten zouden daarom ook moeten investeren in maatregelen die financiële stabiliteit en schuldhulpverlening verbeteren. Het experiment van gemeente Arnhem, waar schulden worden kwijtgescholden en kwetsbare burgers intensieve begeleiding krijgen, is een goed voorbeeld van hoe bestaanszekerheid kan bijdragen aan het verkleinen van gezondheidsverschillen. Door bestaanszekerheid als onderdeel van preventie te zien, kunnen we een significante stap zetten richting een gezondere samenleving.

Conclusie

Terugkijkend op 1,5 jaar GALA in uitvoering zien we dat GALA een mooi initiatief is, maar het tempo in uitvoering en het beschikbare financiële budget is een druppel op een gloeiende plaat, waardoor de doelstelling van de gezondste jeugd in 2040 niet gehaald gaat worden.

Preventie en het verkleinen van gezondheidsverschillen kost tijd. Dit gaat over generaties, en maakt het extra belangrijk om nu het juiste te doen om zo toch in 2040 die gezondste generatie te behalen. De overheid en gemeenten moeten actie ondernemen om kritisch te kijken of ze aan de juiste knoppen draaien, en of hier wel genoeg in geïnvesteerd wordt. Niet alleen de focus op leefstijl, maar werk ook aan bestaanszekerheid! Stop met denken in ziektes en zet in op gezondheid, zodat we iedere burger op een gezondere manier ouder laten worden.

Podcast ‘Geen zorgen voor morgen’

In de podcast ‘Geen zorgen voor morgen’ neemt Morgens consultant Anna Veltkamp de luisteraar mee in de wereld achter bestaanszekerheid. Deze serie belicht acties die direct de bestaanszekerheid van mensen kunnen verbeteren en biedt daarnaast perspectieven voor de lange termijn.

#1 Schulden
In de eerste aflevering gaan we in gesprek met rechter Erik Boerma (RVO Rechtspraak), lector Nadja Jungmann (Hogeschool Utrecht en Universiteit van Amsterdam) en ervaringsdeskundige Stella de Swart (auteur “Armoede krijg je gratis”) over het onderwerp schulden. Deze aflevering gaat over de tekortkomingen in het huidige systeem tot de noodzaak van een menselijke benadering. Over schulden en de impact op mensen, de maatschappij en een hoopvol perspectief bieden hoe we hier beter mee om kunnen gaan.

Wil je verder praten naar aanleiding van dit artikel? Neem dan contact op met Bibianne Geerts.