Veel zorginstellingen spreken de ambitie uit om hun zogenoemde ‘CO2-voetafdruk’ te verkleinen. Maar hoe pak je dat aan? En waar begin je? Medewerkers aanmoedigen om ’s avonds het licht uit te doen op de afdeling en wat vaker de fiets naar het werk te pakken is niet hetzelfde als een duidelijk plan, vonden ze op het Hart -en Vaatcentrum van het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. De enorme opgave van ‘duurzame zorg’ vereist een gestructureerde, toekomstgerichte aanpak, geen losse projectjes of lukrake initiatieven.

Traject

Verduurzaming betekent in wezen het optimaliseren van zorgprocessen, zei manager Mike Tournoij van het Hart- en Vaatcentrum, tijdens het webinar Duurzame Zorg van 27 maart jl. Maar om te weten waar je in dat opzicht moet beginnen, moet je ook weten waar je staat. In samenwerking met medisch technologiebedrijf Medtronic begon men het traject naar minder CO2-uitstoot daarom met drie cruciale vragen: hoe is de situatie nu, welke initiatieven hebben prioriteit en hoe monitoren we de voortgang?

Om met het belangrijkste getal te beginnen: volgens de vorig jaar uitgevoerde ‘nulmeting’ van Medtronic – dat overigens al zo’n tien jaar partner is van het Catharina Ziekenhuis – stoot het Hart- en Vaatcentrum op dit moment bijna 4200 ton CO2 per jaar uit. Inzoomend op vier deelcategorieën blijkt echter dat ‘materiaal ge- en verbruik’ en ‘reisbewegingen’ (van zowel medewerkers als patiënten en bezoekers) verantwoordelijk zijn voor het overgrote deel van de uitstoot, met respectievelijk 1774 en 1700 ton. Daarna volgen ‘gas, water en elektra’ (635 ton) en ‘medicatie’ (78 ton).

“Die vier categorieën zijn in feite de knoppen waar we als Hartcentrum aan kunnen draaien,” zei Tournoij. “De getallen die daar bij horen helpen ons om te bepalen waar we staan en waar we naar toe willen. Het uiteindelijke doel is om per behandelde patiënt de uitstoot met 30 procent gereduceerd te hebben in 2030.”

Winst behalen

Dat materiaal ge- en verbruik zo’n grote factor blijkt, was eigenlijk geen verrassing voor Ianthe van den Berg, senior consultant Integrated Health Solutions van Medtronic. “Dat is een bekend probleem in ziekenhuizen, waar wij als Medtronic al veel aandacht voor hebben bij de ontwikkeling van onze eigen producten – we maken in dat opzicht al grote stappen in de goede richting. Wat we wél heel opvallend vonden was dat de reisbewegingen ook zo zwaar meetelden. Daardoor zie je ook meteen waar veel winst te behalen valt.”

De volgende stap voor het Hart- en Vaatcentrum en Medtronic was het ‘ophalen’ van allerlei nieuwe en bestaande ideeën en initiatieven binnen en buiten de organisatie. “Daar hebben we een longlist van gemaakt, en vervolgens hebben we per initiatief berekend wat de impact zou zijn,” zei Van den Berg. “Met andere woorden: wat zou dit opleveren aan CO2-winst? En hoe haalbaar is dit? Op basis van die twee factoren – impact en haalbaarheid – zijn we uiteindelijk tot een shortlist gekomen waarmee we van start zijn gegaan.”

Zeker in het begin van het traject waren de zogenoemde ‘quick wins’ heel belangrijk, vertelde Tournoij op zijn beurt. “Maatregelen die je relatief makkelijk kunt doorvoeren en meteen resultaten opleveren helpen enorm bij het motiveren van onze medewerkers. Neem bijvoorbeeld medicijngebruik. Afdelingen met een relatief lage turnover kunnen medicijnen die over de houdbaarheidsdatum dreigen te gaan tegenwoordig uitwisselen met andere afdelingen, zodat je niks weg hoeft te gooien. Verder vragen we patiënten die naar ons doorverwezen worden uit andere ziekenhuizen ook om de medicijnen die ze al hebben gekregen mee te nemen: kleine moeite, mooie besparing. Door op die manier te kijken naar mogelijke CO2-winst, hebben we per deelcategorie het laaghangend fruit geïnventariseerd.”

Reisbewegingen

Op de iets langere termijn valt er met name in een grote categorie als reisbewegingen nog veel te besparen, vervolgde Tournoij. Zo zal – waar het kan – ‘zorg op afstand’ steeds meer de norm worden in het Hart- en Vaatcentrum (natuurlijk met uitzondering van speciale gevallen, zoals patiënten die niet digitaal vaardig zijn). Voor het uitlezen van een ICD of pacemaker bijvoorbeeld hoeven patiënten veel minder vaak naar Eindhoven te komen. Dat is niet alleen prettig voor die patiënten maar ook voor het milieu, want de uitgespaarde reisbewegingen vertalen zich direct in CO2-winst.

Bij het creëren van draagvlak voor de hele operatie speelt het zogenoemde Green Team een centrale rol, aldus Tournoij en Van den Berg. Elke afdeling heeft minstens één afgevaardigde in dit orgaan, dat onder andere ten doel heeft om alle collega’s bewust te maken en te enthousiasmeren voor duurzame zorg. Het Green Team deelt de quick wins en andere successen met de rest van de organisatie, en de verschillende leden nemen de best practices die zijn ontstaan door kruisbestuiving ook weer mee naar hun eigen teams.

Voelbare impact

Natuurlijk stuit je met een duurzaamheidsagenda soms op scepsis in de organisatie, zei Tournoij. Dat heeft vaak niet eens met onwil te maken, maar vooral met ingesleten gewoontes – als dingen al jaren gaan zoals ze gaan, is het niet altijd makkelijk om het schip van koers te laten veranderen. In Tournoijs ervaring kun je die weerstand vaak overwinnen door projecten te starten die niet alleen CO2-winst opleveren (of iets dergelijks), maar ook bijvoorbeeld een kostenbesparing inhouden, of het leven van medewerkers en patiënten makkelijker maken. Een dergelijke combinatie van ‘abstracte’ duurzaamheidsdoelen en concrete maatregelen met positieve, voelbare impact op de werkvloer, heeft in de praktijk de meeste kans van slagen, aldus Tournoij.

Medtronic ontwikkelde voor het Hart- en Vaatcentrum ook een speciaal dashboard, waarmee men de verschillende duurzaamheidsinitiatieven in dit traject op overzichtelijke wijze kan monitoren. Wat levert een specifieke maatregel op? Gaan we de goede kant op? Wat werkt en wat niet, en waarmee behaal je de meeste winst? Die consistente, data-gedreven aanpak is de sleutel tot succes, denkt Van den Berg. “Ideeën om CO2-uitstoot te reduceren hoeven niet per se allemaal uniek of nieuw te zijn,” besloot zij het webinar . “Het gaat voor een belangrijk deel ook om voor de hand liggende initiatieven. Minder papier, installaties uit buiten kantooruren, bewustwording van materiaalgebruik… Maar als je de cijfers goed bijhoudt en bijstuurt waar nodig, kunnen al dat soort zaken bij elkaar opgeteld uitstekende resultaten opleveren.”