Door Barbara van der Linden. Naar de themapagina over implementatie

Kleurjeleven bestaat uit acht lessen waarin deelnemers aan de slag gaan met theorie, uitleg, het bijhouden van een dagboek, huiswerk en filmpjes. Het programma is gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en is bedoeld voor lichte tot matige depressieve klachten.

In dit implementatieproject is het de bedoeling dat de praktijkondersteuner GGZ bij de huisarts gesprekken heeft met de patiënt en Kleurjeleven aanbiedt als hij  dat geschikt vindt voor de patiënt. De patiënt gaat vervolgens zelfstandig met behulp van Kleurjeleven  aan de slag gaat met zijn/haar klachten, en de praktijkondersteuner GGZ blijft de patiënt begeleiden in gesprekken. We noemen deze combinatie van face-to-face contact en online zelfhulp: blended e-mental health.

De implementatie-aanpak

Odile Smeets: “We zijn begonnen met interviews met huisartsen en praktijkondersteuners. In 2013 stonden huisartsen en praktijkondersteuners best positief tegenover het gebruik van zogenoemde e-mental health programma’s, maar was de kennis erover zeer laag omdat er nog geen ervaring mee was. Er  is toen een training Inleiding in e-mental health ontwikkeld voor huisartsen en praktijkondersteuners. Dat was het eerste deel van de training in het implementatieproject. Het tweede deel van de training was meer voor praktijkondersteuners en bestond uit het dieper ingaan op het programma Kleurjeleven, op het blended aanbieden en oefenen met het blended programma.”

Voor de implementatie zijn verschillende modellen bekeken en vooral het REP model gebruikt: Replicating Effective Programs. Dit model van Kilbourne en collega’s bestaat uit vier fasen met bijbehorende activiteiten: randvoorwaarden voor de implementatie, voorbereiding, uitvoering en evaluatie en borging en doorontwikkeling.

Smeets: “Een model blijft natuurlijk een model. Het geeft structuur aan je implementatie, maar geen enkele informatie over het toepassen van de elementen uit een model op jouw implementatie in de praktijk; de toepassing moet je geheel zelf bedenken, uitvinden en invullen. Om succesvol te  implementeren in de praktijk, moet je heel goed weten hoe het in zijn werk gaat in de praktijk en daar op aansluiten. Tijdens mijn implementatietraject kwam ik tot de conclusie dat je juist de belangrijke details in geen enkel model kan vinden.”

Mix van Expertise

Er is volgens Smeets een mix van expertise nodig bij de verschillende partners. “De voorbereiding voor de implementatie betreft onder andere de werving van de praktijken, het organiseren van trainingen, het beantwoorden van vragen zoals “hoe zorg je ervoor dat zoveel mogelijk praktijkondersteuners en huisartsen ook naar een training komen, vaak na werktijd?” enzovoorts enzovoorts. Bovendien kan overal iets mis gaan en moet je details goed regelen. Voor die verschillende klussen is bijvoorbeeld een goede coördinatie bij de huisartsenorganisaties en natuurlijk een goed projectteam nodig. Als projectleider moet je op meerdere niveaus in een organisatie kunnen schakelen: bij de werving van de praktijken heb je met de directie of het bestuur te maken, met managers, maar ook soms met een wetenschappelijke commissie, en natuurlijk met huisartsen en praktijkondersteuners. De werving vergt andere vaardigheden dan het geven en voorbereiden van een training. Het begeleiden van vragen uit de praktijk of het doen van onderzoek vergt weer andere expertise.”

Succesvolle implementatie

Smeets kijkt terug op een succesvolle implementatie: “Een groot deel van de getrainde POH’s-GGZ heeft één of meer patiënten naar Kleurjeleven verwezen en het overgrote merendeel van de verwezen patiënten is met Kleurjeleven gestart. Uit de evaluatie bleek dat zowel patiënten als POH’s-GGZ over het algemeen tevreden waren met blended Kleurjeleven. Daarbij ging het om het implementeren van totaal iets nieuws in een hele nieuwe setting.”

Per jaar hebben zo’n 550.000 mensen een depressieve periode. Daarvan hebben er ruim 600 meegedaan aan Kleurjeleven. Smeets: “Je weet dat er tussen die 550.000 patiënten echt veel meer dan 600 in aanmerking komen voor het volgen van blended Kleurjeleven. Qua bereik is er dan ook nog de nodige winst te behalen.”

Haar conclusie bij deze implementatie van blended e-mental health is dat het gaat over verandermanagement én innovatiemanagement! “Zoals gezegd was dit één van de eerste implementatieprojecten van blended e-health in de huisartsenzorg. Als je je dan realiseert dat er enorm veel implementatiestappen en stapjes gezet moesten worden en alles eigenlijk nieuw is in de deze implementatie, kun je deze implementatie zeker succesvol noemen.”

Leren van implementeren

Smeets: “We hebben enorm veel geleerd, en de lessons learned hebben we ook gebruikt in andere e-health implementatieprojecten. Mijn motto voor implementatie is geworden: “Implementeren? It’s all about the details! “ Als je succesvol wilt implementeren in de praktijk, moet je ook echt goed aansluiten op de praktijk: kijken en luisteren. Wat verder  een essentiële bevorderende factor was, was de financiering! De financiën die tijdens de projectperiode beschikbaar kwamen vanuit de invoering van de basis GGZ voor inkoop van e-healthprogramma’s zorgden ervoor dat de deelname van het aantal POH’s-GGZ steeg, en dat de drempel voor de patiënt enorm werd verlaagd. Ten aanzien van de implementatie van e-health/e-mental health vind ik een les dat wanneer je investeert in implementatie, je resultaten boekt. Er  wordt al jaren geroepen dat het gebruik van e-health niet voldoende van de grond komt, en dit project laat zien dat het zeker kan, maar dat het niet vanzelf gaat. Blijven investeren in implementeren, juist ook bij e-health, want het is nieuw.”

Smeets heeft nog een laatste les. “Implementeren van e-health is verandermanagement én innovatiemanagement: maak gebruik van de lessen uit deze velden. En blijf innoveren. Wat bieden inhoudelijke en technische ontwikkelingen je om je aanbod aantrekkelijker te maken, meer persuasive, meer gebruikersvriendelijk? Hoe kun je meer aandacht aan therapietrouw besteden? Hoe kan je ervoor zorgen dat je iedereen bereikt en niet alleen hoger opgeleiden?”

Meer resultaten en informatie zijn te vinden in het eindrapport Implementatie “Blended e-(mental) health in de huisartsenpraktijk” 

Dr. Barbara van der Linden is stafmedewerker implementatie en innovatie bij ZonMw en redacteur van KIZ.