De zorg zal in de toekomst, veel meer dan nu, circulair moeten werken. Dit betekent dat we bij zorgprocessen veel minder grondstoffen moeten verbruiken. Zo zullen we medische hulpmiddelen veel vaker moeten hergebruiken in plaats van weggooien en zullen apparaten veel langer moeten meegaan. Zulke voorbeelden klinken tamelijk eenvoudig, de overgang maken naar circulair is dat zeker niet. Dit vraagt een enorme innovatie-operatie en ingrijpende veranderingen in de zorg en elders in de keten bij leveranciers en afvalverwerkers. Voorwaarde voor het slagen van die overgang is dat ketenspelers die verandering samen vormgeven.
Dat is precies waar de kracht van het grote onderzoeksproject ESCH-R zit. “Ons consortium brengt de hele keten bij elkaar”, vertelt leider van het ESCH-R-project Nicole Hunfeld. Zij werkt als ziekenhuisapotheker en staflid bij het Erasmus MC en is grondlegger van de groene IC-beweging. Deze startte in 2021 in haar Rotterdamse IC en ging daarna landelijk viraal. Iets vergelijkbaars is nu ook gebeurd met ESCH-R. Dit consortium begon bij Hunfeld en de hoogleraren Jan-Carel Diehl (duurzaam ontwerpen in de zorg, TU Delft) en Erik van Raaij (duurzaam inkopen, Erasmus Universiteit). Daarna ging de sneeuwbal rollen. Onderzoekers uit Utrecht en Wageningen voegden zich bij het consortium. Later kwam daar een keur aan kennispartijen en ketenspelers bij, zoals leveranciers van apparaten en hulpmiddelen, plasticfabrikanten en zelfs een afvalverwerker. Het resultaat is een unieke krachtenbundeling.

Living labs

De enorme animo voor ESCH-R heeft Hunfeld aangenaam verrast. “Ik denk dat dit komt omdat iedereen duurzame zorg nu omarmt. Daar zit erg veel energie, ook bij studenten.” Mede-initiatiefnemer Diehl sluit zich daar graag bij aan. Hij is blij met de hoeveelheid en diversiteit aan deelnemers aan het project. “Om het ziekenhuis circulair te maken, moet je disciplines en ketenspelers samenbrengen en samen aan oplossingen laten werken.” Hunfeld: “Dat is precies wat wij doen. In onze living labs in het Erasmus MC en het UMC Utrecht verbinden de ziekenhuispraktijk aan de wetenschap en het bedrijfsleven om samen tot oplossingen te komen.” Die oplossingen zullen zeer divers zijn, verwacht Diehl. “Dat kan een gedragsverandering zijn, een ander materiaal, maar ook een herontwerp van het logistieke proces. Vandaar dat we al die disciplines keihard nodig zullen hebben.”
ESCH-R richt zich op oogchirurgie, interventiecardiologie (cathlab), robotchirurgie, gynaecologie en twee nog nader te bepalen klinische settings. Hunfeld: “We willen bij elk van die zes settings twee producten kiezen. Via life cycle- of zorgpad-analyses gaan we bij die twaalf producten onderzoeken wat de milieubelasting van het product zelf en het gebruik ervan is. Steeds pluizen we daarbij de complete keten uit. Dat levert bruikbare nulmetingen op.” Zowel high value-producten, zoals medische apparaten, als low value-producten, zoals handschoenen en spuiten, zijn object van onderzoek vertelt Diehl. “We hebben gekozen voor producten waarmee we veel impact kunnen halen, waar al data zijn verzameld of die gemaakt zijn door de leveranciers met wie we samenwerken.”

Ontdekkingsreis

Een van die leveranciers is het internationaal opererende med-techbedrijf Medtronic. Countrymanager Benelux Henk Westendorp is erg gecharmeerd van de wetenschappelijke, op samenwerking gebaseerde, werkwijze van het consortium. Hij verwacht dat de nulmetingen van de twaalf producten al zeer waardevolle inzichten gaan opleveren. “Op basis daarvan zullen we vervolgens in de living labs kijken of het anders kan. Daar zoeken we naar oplossingen. Bijvoorbeeld: hoe kunnen we van een disposable naar een herbruikbare variant? Dat samen met andere spelers in de keten uitzoeken, wordt een mooie ontdekkingsreis.” Ook medewerkers van Medtronic, zoals wetenschappers van Medtronic’s Bakken Research Centrum (BRC) en procesanalisten, werken mee om de living labs op te stellen, vertelt Westendorp: “Daar kunnen we samen met de zorg en ketenpartners processen in kaart brengen en innovaties simuleren en testen.”
Westendorp is overtuigd van de kracht van de ‘open opzet’. “Waar het onderzoek zich op richt is duidelijk, maar wat er uitkomt aan oplossingen zal verrassend en divers zijn. Dat kan gaan over nieuwe materialen, bijvoorbeeld andere kunststoffen of ander gedrag bij het gebruiken van hulpmiddelen. Bij bepaalde producten betekent dit dat die aangepast zullen moeten worden of zelfs helemaal opnieuw moeten worden ontworpen.” Ook een ander businessmodel kan een oplossing zijn, denkt Westendorp. “Een voorbeeld zijn de robots die wij maken. Daarbij kunnen wij in de toekomst misschien afspreken dat wij worden betaald voor het gebruik, in plaats van voor het apparaat. Dan hebben wij er als fabrikant belang bij dat zo’n apparaat zo zuinig mogelijk is en zo lang mogelijk meegaat.”

Internationaal voorbeeldproject

Diehl verwacht veel van het samenwerken aan oplossingen. Het design van nieuwe hulpmiddelen kan duurzamer als je de systeemspelers er direct bij betrekt, denkt hij. “Nu starten we vaak nog met technologie. Pas als het ontwerp er al is, denken we na over onderhoud, zuinig gebruik en afval. Vanuit duurzaam oogpunt is het beter om met alle disciplines tegelijk en van het begin af aan een totaalsysteem te ontwikkelen. Daarvoor moet je alle systeemspelers in een kamer hebben. Dat hebben wij in onze living labs. Fijn voor ons is ook dat wij daardoor als buitenstaanders vrij kunnen bewegen in het ziekenhuis. Ik kan gewoon bij zorgprofessionals langsgaan en vragen: ‘heb je nu tijd?’”
Diehl, Hunfeld en Westendorp merken erg veel enthousiasme rond ESCH-R, ook bij partners als DORC en Philips. Diehl: “In ons land is er echt momentum ontstaan voor een versnelling van duurzame zorg. Je ziet zoveel passie rond dit thema in de universitair medische centra, zowel bij green teams als bestuurders!” Het valt Hunfeld op hoe soepel de samenwerking bij ESCH-R verloopt tussen de umc’s die elkaar op medisch onderzoek normaal gesproken beconcurreren. “Het thema duurzame zorg verbroedert.” Westendorp verwacht dat ESCH-R een internationaal voorbeeldproject wordt dat mooie best practices gaat opleveren. “We lopen voorop in het verduurzamen van de zorg via serieus wetenschappelijk onderzoek en co-creatie. Ik denk dat we met ESCH-R Nederland echt op de kaart kunnen zetten.”