Door Mariëlle Schroijen, Marieke Snel  en Jolande van Luipen. Dit artikel maakt deel uit van de KiZ-special ‘Verder komen met waardegedreven zorg’. Naar het overzicht met alle artikelen.

Waardegedreven Zorg heeft drie kernelementen: verbetering van kwaliteit van zorg voor en met de patiënt,  interprofessionele samenwerking en samen leren voor betere zorg.

Verandering in de zorg is een dynamisch proces. Ook de medisch specialist zal zich moeten aanpassen aan een andere manier van zorg verlenen. Deze visie wordt ondersteund door de Federatie Medisch Specialisten (FMS), die in haar visiedocument Medisch Specialist 2025 aangeeft dat “de medisch specialist zich in 2025 nog meer dan nu, naast zijn rol als medisch behandelaar, opstelt als coach of adviseur. Hij handelt vanuit compassie en medemenselijkheid, met een koel hoofd en een warm hart. Niet alleen naar zijn patiënten, maar ook naar zijn collega’s. Er is ruimte voor het delen van ervaringen en het geven van feedback. In teams en tussen zorgprofessionals is sprake van een cultuur waar men elkaar aanspreekt op kwaliteit, doelmatigheid en gedrag.”

Actieve rol

Daarnaast stelt de FMS: “De rol van technologie zal in 2025 groter zijn dan in 2016. De medisch specialist heeft een actieve rol in het ontwikkelen, beoordelen en implementeren van technologische innovaties die daadwerkelijk waarde toevoegen voor de patiënt. Dit vraagt om leiderschap van medisch specialisten. De patiënt wordt nadrukkelijk betrokken bij de ontwikkeling, adoptie en implementatie van innovaties.”

Dit alles komt samen in de waardegedreven zorg. Als je de patiënt echt een stem wilt geven in welke zorg je verleent en in het volgen of die zorg ook doet wat de patiënt wil bereiken, dan moet je hem daartoe mogelijkheden geven. Dat betekent dat je de patiënt vraagt welke uitkomsten belangrijk voor hem zijn, maar óók dat je samen met de patiënt beslist wat de beste behandeling is én samen de zorg evalueert.

Hieronder delen wij een aantal voorbeelden van waardegedreven zorg projecten, belicht vanuit ons eigen aandachtsgebied. Het gaat om de volgende ziektebeelden, Diabetes Mellitus, Schildkliercarcinoom en Schisis.

Zelfmanagement ziekte

Diabetes Mellitus is een chronische aandoening die meer dan 1.2 miljoen mensen in Nederland treft. Het is een echte ‘zelfmanagement ziekte’. De patiënt ziet het diabetesteam ongeveer twee uur per jaar en doet de rest van de zorg zelf. Het is dan ook niet meer dan logisch om uitkomsten en behandeldoelen in overleg met de patiënt te formuleren en af te stemmen.

Wat fijn is het dan om gebruik te kunnen maken van een jaargesprekskaart die de patiënt voorafgaand aan het jaargesprek kan invullen. Hij kan aangeven welke thema’s voor hem belangrijk zijn om deze dan vervolgens te bespreken. Niet de dokter maar de patiënt in the  lead tijdens het jaargesprek.

De kosten van DM zorg zullen de komende jaren alleen maar stijgen, mede door de vergrijzing en de toename van het aantal mensen met obesitas. Dit maakt een goede afstemming en samenwerking met de eerste lijn noodzakelijk. Een dashboard kan helpen om meer inzicht te krijgen in de patiëntpopulatie en te verifiëren of patiënten de juiste zorg ontvangen, via de huisarts of in het ziekenhuis.

Geen bruikbare uitkomstenset

Voor Schildkliercarcinoom is er nog geen bruikbare uitkomstenset (bijvoorbeeld van ICHOM). Om een relevante uitkomstenset te maken, zijn wij met patiënten in gesprek gegaan over welke uitkomsten voor hen belangrijk zijn.

De uiteindelijke uitkomstenset bestaat niet alleen uit klinische uitkomsten, zoals het remissie percentage en complicaties na de therapie. Het gaat ook om uitkomsten die patiënten rapporteren (PROMs) over hun functioneren en hun kwaliteit van leven. Hiervoor gebruiken we naast ziektespecifieke kwaliteit van leven vragenlijsten ook symptoomgerichte vragenlijsten. Die symptoomgerichte vragenlijsten voor bijvoorbeeld vermoeidheid, angst of depressie worden alleen ingezet als de algemene vragenlijsten daar aanleiding toe geven. Patiënten hoeven dus niet onnodig vragenlijsten in te vullen.

Tijdwinst

Voor de evaluatie van Schisiszorg is reeds een bruikbare uitkomstenset met een bijbehorende vragenlijst ontwikkeld (ICHOM). Deze was dus direct te gebruiken. De inzet van een vragenlijst in je zorgproces kost in eerste instantie tijd. In ieder geval voor de patiënt die de PROMs invult. Maar wij zien dat het uiteindelijk tijdswinst gaat opleveren. Wat goed gaat, hoef je gezamenlijk niet meer te bespreken. Het consult wordt daarnaast persoonsgerichter.

Schisiscentra in Nederland hebben afgesproken dezelfde vragenlijsten op dezelfde momenten aan patiënten en ouders voor te leggen. Daarnaast is het uiteindelijk de bedoeling dat de uitkomsten van vragenlijsten op een centrale plek worden verzameld. Zo zou je tot referentiewaarden voor patiënten kunnen komen en leer je samen van de uitkomsten.

Nulmeting

Om te onderzoeken in welke mate er in het schisisteam al sprake was van gedeelde besluitvorming bij het schisiszorgproces heeft er eind 2019 een nulmeting plaatsgevonden door het maken van video-opnamen in de spreekkamer, videoreflectie genoemd. Voor het scoren is gebruik gemaakt van de OPTION5 methodiek. Op basis van deze observaties en de PROMS zijn er diverse aanpassingen in het zorgproces gemaakt. Eind 2020 zijn patiënten en/of ouders bevraagd naar hun ervaringen met deze zorgvernieuwingen. We zijn benieuwd naar het resultaat!

Verbeterdoelen

Zijn we er dan? Nee nog lang niet, waardegedreven zorg, de waarden zullen continu veranderen door veranderingen in behoeften van patiënten, de technologie of de organisatie, maar ook omdat verbeterdoelen continu worden aangepast.

Daarna zullen wij moeten overgaan tot het schrappen van die zorg die geen waarde toevoegt voor de patiënt, zonder dat dit financiële consequenties heeft.  Zo kunnen we de standaard driemaandelijkse controles bij patiënten met DM en een goed zelfmanagement reduceren. En juist intensiveren bij patiënten met een beperkt zelfmanagement. Daarom geloven we dat we over tien jaar nog steeds praten over waardegedreven zorg; we zijn er nog lang niet klaar mee!

Mariëlle Schroijen is bij het LUMC internist en chef de poli endocrinologie. Marieke Snel is bij het LUMC internist en voorzitter tumorwerkgroep endocriene tumoren Leiden. Jolande van Luipen is bij het UMC Utrecht senior stafadviseur directie Kwaliteit van Zorg en Patiëntveiligheid en coördinator Waardegedreven Zorg.