‘We hebben méér toezichthouders nodig die uit ander hout zijn gesneden’

Tekst: Johan Faber

Besturen en Raden van Toezicht in de zorg worden gedomineerd door een traditionele ‘gevestigde orde’, zegt zorgbestuurder Fenna Eefting. In de Masterclass Toezichthouders in de zorg van nu pleit zij onder andere voor méér toezichthouders met een andere signatuur. ‘In deze tijd ga je de trap op terwijl die nog gebouwd wordt.’

Hoe word je eigenlijk toezichthouder in de zorg? Die vraag schetst meteen al een beetje het probleem, want buiten de bestuurlijke zorgelite zelf hebben de meeste mensen waarschijnlijk geen idee. In ieder geval: meestal wordt er een officiële werving- en selectieprocedure in gang gezet, waarbij een headhunter uiteindelijk met een shortlist van kandidaten komt. “Helaas kom je dan vaak bij dezelfde soort mensen terecht,” zegt Fenna Eefting, bestuurder van zorginstelling Vogellanden en zelf toezichthouder in het onderwijs. “Hoog opgeleid én veel bestuurlijke ervaring, dat is het profiel dat raden van toezicht meestal zoeken. Iemand die uit ander hout is gesneden wordt veelal afgewezen – dat vindt men te spannend.”

Instinctieve voorkeur
Het is ook een algemene psychologische beperking waardoor keer op keer dezelfde types in een Raad van Toezicht opduiken, denkt Eefting. “We hebben nu eenmaal een instinctieve voorkeur voor iemand die op ons lijkt, in allerlei opzichten. Bovendien beschouwen we iemand waar wij het sterk mee eens zijn vaak als intelligent. Zittende toezichthouders kiezen dan ook meestal voor een kandidaat waar zij zich mee kunnen identificeren, en niet voor iemand van buiten de gevestigde orde. Ik vind het zelf ook lastig om iemand aan te stellen met een totaal ander profiel dan ik. Dat geeft aan hoe belangrijk het is om kritisch naar jezelf te kunnen kijken. Ja, die kandidaat heeft misschien een andere stijl of achtergrond dan jij, maar het gaat niet om jou – het gaat om het belang van de organisatie.”

Heel concreet is het gevolg dat er in de Raden van Toezicht in de zorg in de eerste plaats teveel mensen zitten met een financiële- of zorgachtergrond, aldus Eefting. Volgens haar heeft de zorg juist behoefte aan meer mensen uit andere bloedgroepen, die misschien wel een verfrissende blik hebben op de sector. Met een meer diverse Raad van Toezicht voorkom je bovendien dat er blinde vlekken ontstaan in de organisatie.

Visie ontwikkelen
In de tweede plaats zijn er volgens Eefting te veel toezichthouders in de zorg met een nogal ouderwetse bestuursstijl. “Die mensen werken heel cijfergestuurd en zitten sterk op de controle. Eerst moet er een gedetailleerd plan zijn, en pas als het plan helermaal is goedgekeurd mag de organisatie stap voor stap gaan bewegen. Het probleem van die aanpak is dat het niet goed past bij een tijd van transformatie in de zorg. Je kunt tegenwoordig niet alles tot in de details vastleggen, omdat je nooit alles kunt overzien. Binnen die context moet je als zorginstelling een visie ontwikkelen gebaseerd op je integrale kennis, die je op hoofdlijnen aannemelijk kunt maken. En vervolgens moet je gewoon beginnen. Je gaat als het ware de trap op terwijl die nog gebouwd wordt.”

Het dieperliggende probleem is volgens Eefting dat de oude bestuurlijke garde in de zorg te veel vertrouwt op de maakbaarheid van de ‘systeemwereld’ – het idee dat we van bovenaf alles tot in detail kunnen regisseren. Bovendien focussen we te vaak op de uitkomst, niet op het proces zelf. “Heel vaak heeft een ziekenhuis met financiële problemen de neiging om een bestuurder aan te stellen met een financiële achtergrond,” zegt Eefting. “Maar die gaat zo’n instelling echt niet beter maken. Dan moet je eerder denken aan een bestuurder die een complexe organisatie kan optimaliseren en praktisch en overzichtelijk kan maken. Iemand die empathisch vermogen heeft en kan verbinden, zodat er een cultuur van vertrouwen ontstaat en medewerkers tot bloei komen. Het geld komt dan vanzelf.”

Mensgericht
Eefting is, voor alle duidelijkheid, niet tegen een financial in de Raad van Toezicht van een zorginstelling, of iemand die wat meer op de controle zit. Maar ééntje is genoeg. Daarnaast moet er vooral ruimte zijn voor types die uit ander hout zijn gesneden. Mensen uit de commerciële dienstverlening bijvoorbeeld passen volgens Eefting vaak heel goed bij wat hedendaagse zorginstellingen nodig hebben. “Ze zijn van nature mensgericht, ze zijn logistiek en organisatorisch goed en ze kijken naar het hele plaatje,” zegt Eefting (zelf oorspronkelijk ook afkomstig uit de commerciële sector). “Dát soort toezichthouders hebben we nodig: geen wetenschappers maar juist generalisten, mensen die het overzicht houden, verschillende zaken met elkaar kunnen verbinden en snel kunnen schakelen.”

In het verlengde daarvan zouden Raden van Toezicht volgens Eefting de focus moeten verleggen naar wat zij soft controls noemt– toezicht op zaken die je niet terugziet in de cijfers, zoals persoonlijke ontwikkeling en cultuur. “Als we louter blijven sturen op hard controls komt er een groot zorginfarct aan, daar ben ik van overtuigd,” zegt Eefting. “We moeten het verschil maken door de toevoeging van soft controls. Dat betekent meer aandacht voor tevredenheid en werkplezier, en meer vrijheid voor medewerkers om zich uit te spreken. Een cultuur waarin we mogen leren en ontwikkelen, waarin we fouten mogen maken en niet alle risico’s willen uitsluiten. Nu houden we onszelf gevangen. 80 procent van de zorgprofessionals is niet gelukkig in zijn werk, en de meest genoemde reden is een slechte leidinggevende. Als we dat kunnen verbeteren door de ontwikkeling van leiderschapskwaliteiten, kunnen we véél meer doen met dezelfde mensen.”

Innovatie op de werkvloer
Binnen zo’n cultuur zal volgens Eefting veel meer ruimte ontstaan voor bijvoorbeeld innovatie op de werkvloer. “Dan zullen professionals eerder durven zeggen: deze tijd- en geldverslindende regel is onzin, het gaat om de zorg. Maar je zult ook zien dat het ziekteverzuim meteen naar beneden gaat als mensen goed geleid worden en zich uit durven spreken. Dan heb je de eerste miljoenen al verdiend!”

Fenna Eefting is bestuurder van Vogellanden (Centrum voor medisch specialistische revalidatie, bijzondere tandheelkunde en gezonde leefstijl) in Zwolle en bestuurder van de regionale sectortafel zorg en welzijn. Ze is de programmaleider en één van de sprekers van de Masterclass Toezichthouders in de zorg van nu, op 9 en 10 oktober en 22 november 2024, in Den Dolder.