Het is de overheid – en dan met name haar ‘zorg-zetbazen’ het Zorginstituut (ZiN) en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) – die een jaar of twee geleden de term Passende zorg heeft bedacht. En dat heeft ze gedaan omdat ze een achterliggend doel heeft. Een doel dat al een jaar of veertig wordt nagestreefd en waarin men maar niet slaagt: het onder controle houden van de stijging van de zorgkosten, of in modieuzer termen: het voorkomen van een zorginfarct.

Maatschappelijk perspectief

Laten we eerlijk zijn: Passende zorg beoogt een transformatie van de zorg te bewerkstelligen, waarbij het denken zich verplaatst van het produceren van zorg naar het werken aan gezondheid. Dat klinkt heel mooi. Maar als de overheid zich geen zorgen maakte over de kosten, dan had ze dat mooie Passende zorg-programma – en al zijn voorgangers – nooit bedacht.

Het is dus in eerste instantie niet de patiënt, maar de overheid die wil profiteren van Passende zorg. In het verlengde daarvan zou de burger daar weer baat bij moeten hebben, omdat indien de operatie slaagt, de zorgpremie er minder hard door zouden moeten stijgen. Maar dat betreft de burger als burger, niet als patiënt.

Is dat erg? Nee, want datgene wat de overheid beoogt – proberen de kosten van de zorg onder controle te houden – is vanuit maatschappelijk perspectief zeker op de lange termijn volkomen legitiem. Sterker: het is waarschijnlijk de enige manier om op diezelfde lange termijn zorg voor de gehele bevolking beschikbaar te houden.

Zorgpolder

Maar er speelt wel een probleem. Want de overheid redeneert vanuit economische logica, als het management team van een bedrijf dat elk jaar weer bezig is om de onderliggende productiviteit van de organisatie te vergroten. Maar ze heeft niet het mandaat van een management team en kan niet zomaar moeilijke maatregelen doordrukken. Zorginstellingen zijn zelfstandige organisaties met eigen doelstellingen. En daarbij: directe bezuinigingen op de zorg leveren per definitie zetelverlies op.

Dat laatste is ook de reden dat de overheid de directe verantwoordelijkheid voor het zorgstelsel zoveel mogelijk heeft weg-gedelegeerd naar ‘de Zorgpolder’: enkele publieke instellingen en de zorgverzekeraars. Gaat een ziekenhuis failliet, dan kan de minister van Volksgezondheid erop wijzen dat zijn/haar ministerie daar niet primair voor verantwoordelijk is.

Verlichte geesten

Het is dus de overheid die van Passende zorg hoopt te profiteren. Via de bijbehorende, fraai ingeklede economische logica probeert ze de sector te bewegen tot een transformatie. Maar die heeft daar nooit zin in gehad. Want in feite vraagt de overheid zorginstellingen om te snijden in eigen vlees, zoals bedrijven doen bij conjuncturele tegenwind, om te overleven. Het verschil is echter: zorginstellingen kennen geen conjuncturele tegenwind, werden tot voor kort nooit in hun voortbestaan bedreigd en hebben het nut van zo’n pijnlijke transformatie nooit ingezien. Het vraagt een behoorlijk verlichte geest om dat wel te zien. Gelukkig kan ik eindigen met een positieve noot: het aantal verlichte geesten in de zorg is de laatste jaren hard aan het toenemen.