Zorgverleners trekken alles uit de kast en improviseren met grote professionaliteit. Zorgorganisaties laten enorme solidariteit zien. Beleidsinstanties gaan met souplesse met regels om, veel patiënten schorten hun niet-corona zorgvragen op en burgers schikken zich in draconische maatregelen en steunen zorgmedewerkers en kwetsbare mensen op allerlei warme manieren. De zwaarst getroffen coronapatiënten en hun naasten staan centraal in alle acties; begrijpelijk en terecht.

Onzichtbare groep

Maar er is ook een onzichtbare groep coronaslachtoffers. Mensen van wie een electieve operatie wordt uitgesteld, van wie de behandeling in de geestelijke gezondheidszorg is stopgezet of die geen goede begeleiding in hun allerlaatste levensfase krijgen. En cliënten in de gehandicaptenzorg die zonder dagbesteding zitten, ouderen in verpleeghuizen die vereenzamen en hulpverleners die getraumatiseerd raken.

Buiten zorgdomein

Ook buiten het zorgdomein vallen onzichtbare slachtoffers. Mensen die werkloos worden of wiens onderneming failliet gaat, daardoor lichamelijke en psychische problematiek ontwikkelen en wellicht suïcide plegen. Mensen die in armoede terecht komen, een burn-out krijgen, kinderen in onveilige thuissituaties en mantelzorgers die het niet meer volhouden.

Veilige en zinvolle zorg

We hebben als Kwaliteitsraad van het Zorginstituut een half jaar geleden een visie op kwaliteit van zorg uitgebracht. We stelden dat professionals ‘veilige en zinvolle zorg willen bieden, die de patiënt helpt een zo goed mogelijk leven te leiden. En dat tegen acceptabele maatschappelijke kosten.’ We stelden ook dat goede zorg de mogelijkheden en gezondheid voor eigen regie, sociale activiteiten en persoonlijke zingeving van patiënten moet versterken. Hoe dat eruitziet, is afhankelijk van de waarden en normen van alle betrokkenen over wat zij als een goed leven zien. Het is een ‘afweging van persoonlijke, professionele en maatschappelijke waarden’, zeiden we. En we stelden dat kwaliteit over samen leren en verbeteren moet gaan.

Actueel

Als we deze zinnen op dit moment lezen, lijken het in eerste instantie comfortabel abstracte teksten uit een eerder tijdperk. Maar als we er even bij stilstaan, dan blijkt deze visie juist nu actueel. Voor de zichtbare slachtoffers speelt allereerst de weging welke maatregelen bijdragen aan een goed leven nadat de acute verschijnselen verdwenen zijn.

Ingewikkelde vraagstukken

Nu al wordt deze afweging dagelijks gemaakt en zijn er ethische commissies opgericht voor de ingewikkelde vraagstukken die zich daarbij voordoen. Maar daarmee zijn we er niet. We zullen de komende tijd ook stil moeten gaan staan bij de onzichtbare slachtoffers van het coronavirus. Hoe kunnen we hen in de gelegenheid stellen weer zelfstandig hun keuzes te maken, autonomie te ervaren, betekenisvolle sociale contacten te onderhouden en een zinvol leven te leiden? Hoe bieden we hen goede zorg? Hoe voorkomen we dat mensen afglijden in ellende?

Niet vergeten

Natuurlijk is het goed in deze crisisfase alle noodzakelijke maatregelen te nemen om het aantal zichtbare coronaslachtoffers te beperken, maar bovenstaande dilemma’s vragen ook antwoorden. We moeten de onzichtbare coronaslachtoffers niet vergeten. Ook zij willen een gezond leven en ook zij verdienen goede en toegankelijke zorg indien nodig. Doen we dat te laat, dan is de schade voor de algehele gezondheidzorg en de samenleving niet te overzien.

Daarbij ligt er een rol bij ons allen, zorgverleners, burgers, beleidsmakers en vele anderen. Maar ook bij publieke organisaties. Gezien de complexiteit en gevoeligheid van de thematiek vraagt dat van onze instituties dat zij richting geven bij het beantwoorden van deze vragen, gegeven de verschillende perspectieven op kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg. Het gaat dan in ieder geval om het geluid van de zichtbare slachtoffers, maar ook dat van de onzichtbare slachtoffers van deze crisis.

Door Henk Nies, Jan Smelik en Jan Kremer

De Kwaliteitsraad van Zorginstituut Nederland is een onafhankelijke raad van deskundigen op het gebied van kwaliteit van zorg. Voor de Kwaliteitsraad ligt de essentie van kwaliteit vooral in het samen leren en verbeteren. Wat goede zorg is wordt bepaald in de maatschappelijke context waarbij afwegingen tussen kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid worden gemaakt. Corona zal ook hierin een gamechanger zijn en het komend jaar onze agenda bepalen. Wat observeert of ervaart de Kwaliteitsraad deze dagen? De eerste blog in een serie van de Kwaliteitsraad over corona.